Η Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική Φυσιογνωμία της Αμφιλοχίας

 

Γράφει η Σταυρούλα Κοντονίκα Αρχιτέκτων Μηχανικός – Msc «Προστασία Μνημείων» Ε.Μ.Π.

πηγή : e-maistros.gr

Καταγραφή της απώλειας του παραδοσιακού χαρακτήρα του οικισμού και προτάσεις για το πώς η αξιοποίηση του εναπομείναντος πολιτισμικού πλούτου θα μπορούσε να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης. Στις αρχές της νέας χιλιετίας, η Αμφιλοχία διατηρούσε ακόμη μεγάλο μέρος των παραδοσιακών της κτηρίων, καθώς και τον πολεοδομικό χαρακτήρα ενός παραδοσιακού οικισμού. Βέβαια, τα χαρακτηριστικά της αυτά τα έβρισκε κανείς αρκετά αλλοιώμενα και είχε αρχίσει ήδη η ανοικοδόμηση νέων πολυώροφων κτισμάτων, που δεν ήταν «συμβατά», σε μορφή και διαστάσεις, με τα παραδοσιακά κτήρια.
Υπήρχαν όμως ακόμη γειτονιές ή δρόμοι, όπου η συγκέντρωση παραδοσιακών κτηρίων ήταν εντυπωσιακή και θα μπορούσαν τότε να «κηρυχθούν» από το κράτος διατηρητέα, ως σύνολα. Τέτοια παραδείγματα ήταν τα Αμπρακιώτικα, η γειτονιά κάτω απο το κάστρο (στα βορειοδυτικά) της αρχαίας Λιμναίας και βέβαια η οδός Χαβίνη, πρώτη παράλληλη της παραλιακής οδού.
Μερικοί από τους λόγους που θα πρέπει κανείς να εκτιμήσει την παραδοσιακή φυσιογνωμία της Αμφιλοχίας είναι οι εξής:
- καταρχήν, τα ίδια της τα παραδοσιακά κελύφη (δηλαδή τα κτήρια), τα οποία στην πλειοψηφία τους είχαν κτιστεί με αξιόλογες τεχνικές, που διέδιδαν τα περίφημα συνεργεία Ηπειρωτών μαστόρων. Η ποιότητα της κατασκευής τους είναι εμφανής αν σκεφτεί κανείς ότι άντεξαν πολλές δεκαετίες σεισμικής δραστηριότητας. Τα πέτρινα όμως κτήρια αν είχαν φωνή θα έλεγαν «φύλαξέ με απ΄το νερό, να σε φυλάω απ’ το σεισμό». Έτσι, η σταδιακή εγκατάλειψή τους από τους κατοίκους, που έφερνε την κατάρρευση της στέγης, οδήγησε στις περισσότερες περιπτώσεις στην ταχύτατη φθορά και απώλεια.
- Τα παραδοσιακά αυτά κτήρια, είχαν πάντοτε τον απαραίτητο υπαίθριο χώρο, κάτι που –σήμερα- στα νεότερα κτήρια της πόλης τείνει να χαθεί ή περιορίζεται σε ένα μπαλκόνι με θέα(;). Τα νεοκλασσικίζοντα κτήρια της παραλίας είχαν ωραίο κήπο, ενίοτε με πηγάδι, στο πίσω μέρος τους. Τα λαϊκότερα κτήρια ψηλά στους δύο λόφους, είχαν πάντοτε λόντζα και ανεξάρτητη αυλή. Η αυλή -πολλές φορές- ήταν κοινή για δύο ή τρία όμορα κτήρια, σχηματίζοντας έναν προστατευμένο κοινό υπαίθριο χώρο. Οι στέρνες που μάζευαν το βρόχινο νερό, τα βοηθητικά ξύλινα κτίσματα, τα λίθινα πλακόστρωτα και οι εντυπωσιακές στεγασμένες αυλόπορτες, είναι κάποια από τα ιδιαίτερα στοιχεία των αυλών αυτών.
- Η αξία του οικισμού δεν στηριζόταν μόνο στα κτήριά του, αλλά και στα πολεοδομικά χαρακτηριστικά του, όπως τα φιδωτά μονοπάτια και τα λίθινα σκαλοπάτια, η θέα προς τη θάλασσα, κ.ά.. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά προέκυψαν από το μοναδικό φυσικό περιβάλλον πάνω στο οποίο κτίστηκε ο οικισμός. Το περιβάλλον αυτό, αναδεικνυόταν και γινόταν απόλυτα σεβαστό στον παραδοσιακό οικισμό της Αμφιλοχίας, ενώ σήμερα τα νέα κτήριά της μάλλον το αγνοούν και σιγά-σιγά το καταστρέφουν.
Η διάλυση του παραδοσιακού οικισμού της Αμφιλοχίας έγινε σταδιακά τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα σήμερα να μην μπορούμε πια να αναγνωρίσουμε όλα τα στοιχεία που τον αποτελούσαν. Κάποιοι από τους λόγους διάλυσής του είναι οι παρακάτω:
- Η ανεπανόρθωτη αλλοίωση του παραδοσιακού οικισμού οφείλεται κατά πολύ στο παρωχημένο πολεοδομικό σχέδιο της Αμφιλοχίας, που ισχύει εδώ και τρεις δεκαετίες και που κανείς ως τώρα δεν τόλμησε να αλλάξει, είτε φοβούμενος το πολιτικό κόστος είτε απλά λόγω έλλειψης οράματος για την πόλη. Το σχέδιο αυτό περιλαμβάνει τους εξωφρενικούς όρους δόμησης που θα ταίριαζαν περισσότερο στο κέντρο μιας μεγαλούπολης, παρά σε έναν αμφιθεατρικό παραλιακό οικισμό. Και όχι μόνο ισχύουν οι παραπάνω όροι δόμησης αλλά γίνονται συχνά και ευκαιρία για πολεοδομικές παραβάσεις και υπερβάσεις.
- Τα παραδοσιακά κτήρια και το περιβάλλον τους δεν προστατεύτηκαν νομοθετικά πριν ακόμη αρχίσουν να αφανίζονται. Λέγοντας προστασία, εννοούμε να κηρυχθούν «διατηρητέα» τα σημαντικότερα κτήρια παραδοσιακής αρχιτεκτονικής της πόλης, είτε μεμονωμένα είτε ως σύνολα (πχ όλη η οδός Χαβίνη). Εξάλλου, σε τέτοιες περιπτώσεις χαρακτηρισμών, μπορούν να κριθούν διατηρητέα και κάποια κτήρια που δεν είναι παραδοσιακά (πχ. της δεκαετίας του ’50) αλλά παίζουν το ρόλο συνοδευτικών κτηρίων, γιατί μοιάζουν σε μορφή ή διαστάσεις με τα παραδοσιακά .
- Το κυριότερο όμως πρόβλημα που οδήγησε στην διάλυση του παραδοσιακού οικισμού είναι η έλλειψη οράματος και σχεδιασμού που μας διακατείχε. Όταν δεν μπορείς να σκεφτείς ότι αυτός ο παραδοσιακός οικισμός θα μπορούσε να γίνει μοχλός τοπικής ανάπτυξης (και δεν εννοώ μόνο για τουρισμό), πέφτεις στην παγίδα να τον δεις σαν εμπόδιο της τοπικής ανάπτυξης.
Επειδή όμως κάτι έχει περισωθεί ακόμη σήμερα από το κτισμένο περιβάλλον να μαρτυρά την ιστορία του τόπου, υπάρχουν κάποιες κινήσεις που θα βοηθούσαν αυτό να προστατευθεί και να αναδειχθεί προς όφελός μας.
- Για παράδειγμα, είναι εφικτή η διάσωση και αξιοποίηση παραδοσιακών κτηρίων ή και συνόλων που έχουν ικανό μέγεθος ώστε να μπορούν να ¨στεγάσουν¨ μια νέα κοινωνική ή πολιτιστική χρήση. Επιπλέον, στα λεγόμενα «σύνολα», είναι εφικτό να ορισθεί μια ομαδική νέα χρήση που θα δώσει κίνητρα σε ιδιοκτήτες ή επενδυτές. Μια τέτοια χρήση θα μπορούσε να είναι ξενώνες εναλλακτικού τουρισμού στα αγροτόσπιτα που σώζονται στους δυο λόφους της Αμφιλοχίας. Επίσης, στα ισόγεια της οδού Χαβίνη που δεν χρησιμοποιούνται και παλιά είχαν εμπορική ή βιοτεχνική χρήση, μπορούν τώρα να φιλοξενηθούν πολιτιστικές ή κοινωνικές δραστηριότητες (στέγαση τοπικών συλλόγων, φορέων, κτλ).
- Επιπλέον, μέσα από μια νέα πολεοδομική μελέτη που θα περιλαμβάνει πλήρη καταγραφή των παραδοσιακών στοιχείων, θα μπορούν να διασωθούν και να αποκατασταθούν τα παλιά λιθόστρωτα μονοπάτια, οι μικρές ακανόνιστες πλατείες, οι λίθινες σκάλες, οι φιδωτές μάντρες και οι αυλόπορτες των παλιών κατοικιών ή ό,τι άλλο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό πολεοδομικού χαρακτήρα. Ο επανασχεδιασμός των οδικών αξόνων και των πεζοδρόμων, λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι ένα εξίσου απαραίτητο μέτρο. Τέλος, τα ερείπια της αρχαίας Λιμναίας, τόσο στην ακρόπολή της, όσο και στα δύο μακρά τείχη , δεν θα πρέπει πια να αγνοούνται, αλλά να αναδειχθούν.
Επειδή όμως δεν έχει μόνο ο οικισμός της Αμφιλοχίας παρελθόν και ιστορία, σε όλο τον διευρυμένο Δήμο, θα πρέπει να υπάρξει ειδική μέριμνα για του οικισμούς και τα μνημεία του. Πιο συγκεκριμένα:
- Στους εγκαταλελειμμένους οικισμούς του Δήμου (πχ. Αμπρακιά, Παλαιό Λουτρό) θα μπορούσαν να γίνουν εργασίες καθαρισμού και στερέωσης των ερειπίων, σήμανση και επισκευή των μονοπατιών στο εσωτερικό τους και να τοποθετηθούν ενημερωτικές πινακίδες για την ιστορία και τη μορφή του παλιού οικισμού. Με αυτά τα απλά μέσα, οι τόποι αυτοί θα μπορούν να γίνουν ασφαλείς και επισκέψιμοι, να διατηρηθούν πιο εύκολα έστω και ως ερείπια και να μελετηθούν.
- Τόσο για τους παραπάνω τόπους όσο και για τα κατοικημένα χωριά της Αμφιλοχίας, όπου υπάρχει παραδοσιακή δόμηση, υπάρχει δυνατότητα καταγραφής και μελέτης από τις αρχιτεκτονικές σχολές της χώρας. Εξάλλου, εδώ και δεκαετίες, οι φοιτητές των σχολών αυτών εκπονούν ομαδικές εργασίες για την παραδοσιακή αρχιτεκτονική και οικοδομική, σε συνεννόηση και συνεργασία με τους κατά τόπους ΟΤΑ .
- Εφόσον η τοπική λαϊκή αρχιτεκτονική αρχίσει να προστατεύεται και να αναδεικνύεται, θα μπορεί σε συνδυασμό με την πληθώρα των αρχαίων και νεώτερων (εκκλησιαστικών κυρίως) μνημείων και τους τόπους ιδιαίτερου φυσικού κάλλους που διαθέτει ο διευρυμένος Δήμος- να αποτελέσουν τουριστικό και πολιτιστικό θέμα, για περιπατητικές διαδρομές, εκπαιδευτικές εκδρομές, και άλλα είδη εναλλακτικού τουρισμού.
Οι παραπάνω ιδέες είναι μόνο λίγες από αυτά που μπορεί να γίνουν ώστε να αλλάξει η δυσοίωνη μοίρα της περιοχής μας.
Μέσα από ενέργειες αξιοποίησης του πολιτισμικού μας πλούτου, η τοπική οικονομική και κοινωνική ζωή μπορεί να τονωθεί σημαντικά και, παράλληλα, η τοπική μας ιστορία να προστατευθεί από τη λήθη.
Δεν έχει σημασία ποιος θα κάνει την αρχή, αρκεί όλοι μας να έχουμε το ίδιο κοινό όραμα για τον τόπο μας, αφήνοντας στην άκρη τα μικροσυμφέροντα και τις προκαταλήψεις.
Σημείωση: Τα στοιχεία που παρατέθηκαν εδώ για την παραδοσιακή φυσιογνωμία της Αμφιλοχίας, είναι μέρος φοιτητικής εργασίας που εκπόνησα το 2002, ως τελειόφοιτη της σχολής αρχιτεκτόνων, με τίτλο: «Αμφιλοχία- Καρβασαράς: Ανάλυση της παραδοσιακής φυσιογνωμίας της». Καταγράφηκαν επιτόπου περίπου 200 παραδοσιακά κτήρια, κυρίως κατοικίες, και έγινε ανάλυση των οικοδομικών και μορφολογικών τους χαρακτηριστικών. Μελετήθηκαν επίσης τα πολεοδομικά χαρακτηριστικά του οικισμού.