Ο πύργος της Ουρανούπολης (Προσφορίου)

Το πρώτο που αντικρίζει ο επισκέπτης, καθώς πλησιάζει από μακριά προς την Ουρανούπολη, είναι ο γραφικός πύργος του Προσφορίου, δίπλα στο κύμα. Κτισμένος σε καίριο σημείο εποπτεύει τον περιβάλλοντα χώρο, τα αθωνίτικα βουνά, τη θάλασσα και τα νησάκια απέναντι.

Ο πύργος ανήκε ήδη από το 1018 μ.Χ. στο μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου, που λεγόταν Προσφόριον. Στην ανατολική πλευρά και κολλητά στον πύργο βρίσκεται ο μπαρμπακάς, δηλαδή ο οχυρός του περίβολος που ανήκει στην εποχή της πρώιμης Τουρκοκρατίας. Στη βορειοδυτική του πλευρά είναι ο αρσανάς του πύργου, που χτίστηκε στο 1865. Εκεί υπήρχε και αποβάθρα, η οποία καταστράφηκε. Στον ημιυπόγειο χώρο του αρσανά φυλασσόταν η λέμβος του μετοχίου, ενώ στο ημιανώγειο υπήρχαν αποθήκες. Ο επάνω όροφος κατοικούνταν.

Ο πύργος υπήρχε ήδη από το 1344, αλλά μάλλον ήταν παλαιότερος. Εδώ φιλοξενήθηκε το Μάιο του 1379 ο «Δεσπότης» της Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Παλαιολόγος. Υπέστη σοβαρές ζημιές από το σεισμό του 1585 και επισκευάστηκε. Πιθανόν να πυρπολήθηκε το 1821 μετά την κατάπνιξη της επανάστασης στη Χαλκιδική, αλλά το 1858 άρχισαν εκτεταμένες επισκευαστικές εργασίες, που έδωσαν στον πύργο τη σημερινή του μορφή. Σήμερα έχει αποκατασταθεί πλήρως από τη 10η εφορία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων και λειτουργεί ως μουσείο.

Το κάτω μέρος του πύργου ανήκει στη βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα στον 11ο - 12ο αιώνα. Οι δύο τελευταίοι όροφοι χρονολογούνται στη περίοδο της Τουρκοκρατίας. Υπήρχε και ένας ακόμη όροφος, που καταστράφηκε.

Το ξύλινο εσωτερικό του πύργου και η στέγη του κατασκευάστηκαν στο 19ο αιώνα. Υπήρχαν και άλλα κτίρια - αποθήκες, αχυρώνες, ελαιουργείο, πηγάδια - αλλά σήμερα σώζεται μόνο το χαλκαδιό και το κολληγάδικο, που βρίσκεται λίγο μακρύτερα.

Το 1924, μετά την ανταλλαγή των πληθυσμών, στους χώρους του μετοχίου Προσφόρι εγκαταστάθηκαν πρόσφυγες από τη Μικρά Ασία και ίδρυσαν την Ουρανούπολη. Συν τω χρόνω οικοδομήθηκαν κατοικίες και με μεγάλες δυσκολίες έγινε η ένταξή τους στον τόπο.

Την ίδια εποχή έρχεται το ζεύγος Loch - Joice και Sydney - αγγλικής και αυστραλιανής καταγωγής, ως μέλη ανθρωπιστικών οργανώσεων για να παράσχουν βοήθεια στους πρόσφυγες του Α΄ Παγκοσμίου πολέμου. Εγκαταστάθηκαν στον πύργο και πρόσφεραν ουσιαστική βοήθεια στους πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και αργότερα στους σεισμοπαθείς του μεγάλου σεισμού του 1932.

Για περισσότερα από 50 χρόνια (ο Sydney πέθανε το 1954 και η Joice το 1982), πρόσφεραν μεγάλο κοινωνικό έργο στους κατοίκους της Ουρανούπολης. Έγραψαν βιβλία και περιποιήθηκαν τον πύργο. Η Joice Loch αναβίωσε στους χώρους του πύργου την κατασκευή χειροποίητων χαλιών και εξασφάλισε έτσι κάποιους πόρους στις νεαρές γυναίκες του χωριού .

Η Joice Nankivell Loch έζησε στον πύργο μέχρι το 1982 (πέθανε στα 94 της χρόνια). Η φωτογραφία είναι από τον Jan Paul ten Bruggencate, ο οποίος τη συνάντησε στο σπίτι της το Μάιο 1969. Μετά το θάνατό της, τα ειδικά βιβλία της, με παραδείγματα από υφάσματα και ταπισερί, δωρίθηκαν στο Βρετανικό Μουσείο

(ΣΗΜ): Την ιστορία του ζεύγος Sydney και Joice Loch Nankivell διαβάστε εδώ:neoskosmos

  Σήμερα στους ορόφους του πύργου εκτίθενται πολλά ευρήματα της αρχαιότητας από τον Άθωνα, την Ιερισσό, τη Βαρβάρα, τη Μεγάλη Παναγία, το Παλαιοχώρι και τα Σιδηροκαύσια.

Σημαντικά εκθέματα του μουσείου αποτελούν τα δύο χάλκινα κράνη κορινθιακού τύπου του 6ου π.Χ. αιώνα, που βρέθηκαν στον Αθω, καθώς και πολλά κοσμήματα που βρέθηκαν στην αρχαία Άκανθο, το Παλαιόκαστρο και τη Μεγάλη Παναγία.

Επίσης εκτίθενται σημαντικά ευρήματα της Μονής Ζυγού, που βρίσκεται στα σύνορα του Αγίου Όρους. Ανάμεσα τους το μολυβδόβουλο του «ταπεινού Αθανασίου» του Αθωνίτη (τέλος 10ου μ.Χ. αιώνα), γυάλινο κανδήλι και περίτεχνο εφυαλωμένο πινάκιο.

Σημαντική είναι η επιγραφή από τη Βαρβάρα και το Νέπωσι, έργα της Χριστιανικής περιόδου.

Απαραίτητη είναι, επομένως, η επίσκεψη στο χώρο του μαγευτικού αυτού πύργου. Κάθε του παράθυρο και κάθε του μπαλκόνι προσφέρει στον επισκέπτη μία εξαιρετική άποψη του περιβάλλοντα χώρου, όπου κυριαρχεί το γαλάζιο της θάλασσας και το πράσινο του βουνού.

Δ. Στυλιανίδου-Φιλόλογος

neikoptelemal

Η πρώτη στερεωτική επέμβαση έχει γίνει στον πύργο της Ουρανούπολης (Προσφορίου) το 1975 και συνίστατο στην έμφραξη των ρωγμών, την αρμολόγηση και την περίδεσή του σε τέσσερις στάθμες καθ' ύψος. Χρησιμοποιήθηκαν τότε ελκυστήρες και αγκυρώσεις από κοινό οικοδομικό χάλυβα, στοιχεία τα οποία πολύ σύντομα διαβρώθηκαν λόγω των δυσμενών συνθηκών του παραθαλάσσιου μνημείου, και σχεδόν αχρηστεύθηκαν.

Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε η επισκευή της ξύλινης στέγης στα πλαίσια ενός προγράμματος εργασιών που υλοποιήθηκε σταδιακά και περιέλαβε την αποκατάσταση του ξύλινου φέροντα οργανισμού στο εσωτερικό του πύργου, αρμολογήματα στις εσωτερικές και εξωτερικές επιφάνειες των τοίχων του και αντικατάσταση της περίδεσης του 1975 με ράβδους από ανοξείδωτο χάλυβα.

Βασική αρχή των επεμβάσεων στον ξύλινο οργανισμό ήταν η διατήρηση του αυθεντικού υλικού στο μέγιστο δυνατό ποσοστό, η συντήρηση και ενίσχυσή του και ο περιορισμός των αντικαταστάσεων στις απολύτως απαραίτητες.

Η ίδια αρχή κατηύθυνε και τις επεμβάσεις στους εσωτερικούς ξυλόπηκτους τοίχους, όπου διατηρήθηκαν πολλά παλιά επιχρίσματα. Με τον ίδιο τρόπο αντικαταστάθηκαν ή συμπληρώθηκαν και τα λοιπά ξύλινα αρχιτεκτονικά στοιχεία του εσωτερικού (σκάλες, κιγκλιδώματα, κουφώματα).

Στις εξωτερικές όψεις διατηρήθηκαν τα παλιά αρμολογήματα που ήταν σε καλή κατάσταση στην ανατολική όψη και στα ανώτερα τμήματα των υπολοίπων. Στο βόρειο και νότιο τοίχο του τελευταίου ορόφου, αποκαταστάθηκε η εξωτερική μορφή δύο παραθύρων, σύμφωνα με τα αποτελέσματα της κτιριακής διερεύνησης. 

Τέλος, στο εσωτερικό του πύργου διαστρώθηκαν νέα πλίνθινα δάπεδα πάνω στα παλιά σανιδώματα των πατωμάτων με τον τρόπο που υποδείκνυαν τα διασωθέντα υπολείμματά τους.

πηγή