Βιβλιοκριτική: Η Φάρμα των ζώων [Τζωρτζ Όργουελ]

Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος

Η ‘Φάρμα των ζώων’ είναι ένα από τα πιο γνωστά λογοτεχνικά έργα του 20ού αιώνα. Πρόκειται για μια ιδιοφυή αλληγορία του σοσιαλιστικού καθεστώτος στη Σοβιετική Ένωση αλλά και κάθε ολοκληρωτισμού. Η ιστορία είναι για τα ζώα μιας φάρμας, που επαναστατούν ενάντια στον αφέντη τους και αναλαμβάνουν τα ίδια τη διαχείρισή της. Όμως η συνέχεια δεν είναι όσο ευχάριστη περίμεναν…

Το έργο παρουσιάζει με πανέξυπνο τρόπο τις τακτικές του ολοκληρωτισμού. Μία από αυτές είναι η ‘αναθεώρηση’ της ιστορίας, δηλαδή η διαστρέβλωσή της από τους ισχυρούς ώστε να νομιμοποιούν τον έλεγχο που ασκούν στις μάζες. Όταν τα δυο ηγετικά γουρούνια της φάρμας συγκρούονται, το ένα διώχνει το άλλο και μετά παραποιεί πλήρως το ρόλο που είχε παίξει στην επανάσταση. Άλλη τακτική είναι η χρήση των άβουλων ατόμων, εν προκειμένω των προβάτων, για να εμποδίζουν να ακούγονται διαφορετικές φωνές. Βέβαια το πιο αποτελεσματικό μέσο είναι ο τρόμος, που παραλύει τις συνειδήσεις, με τα άγρια εκπαιδευμένα σκυλιά να σκοτώνουν όποιο ζώο εν δυνάμει απειλεί το καθεστώς. Στο τέλος όλα τα ζώα υποκύπτουν, αφού ακόμη και να ήθελαν να αντισταθούν εργάζονται κάθε μέρα τόσο σκληρά που δεν προλαβαίνουν ούτε να σκεφτούν τι τους συμβαίνει. Κι αν κάποιο πάψει να είναι χρήσιμο πετιέται στα σκουπίδια χωρίς οίκτο.

Το βιβλίο δείχνει επίσης ότι η καθολική ισότητα είναι αδύνατη για δύο θεμελιώδεις λόγους: πρώτον, δεν έχουν όλα τα ζώα τις ίδιες ικανότητες ή επιθυμίες. Τα γουρούνια είναι έξυπνα, φιλόδοξα και αδίστακτα, τα πρόβατα είναι χαζά και μιμητικά, το άλογο είναι δυνατό και αυτοθυσιάζεται για το σύνολο, κ.λ.π. Οπότε λογικά τα γουρούνια επιβάλλονται πάνω τους. Δεύτερον, μια κοινωνία χρειάζεται διοίκηση και αυτή δεν υπάρχει χωρίς ιεραρχία. Η οργάνωση της παραγωγής, η κατανομή του προϊόντος, η επιλογή μελλοντικών στόχων απαιτούν λήψη αποφάσεων οι οποίες θα γίνονται αποδεκτές από όλους ακόμη κι αν διαφωνούν ή δεν τις καταλαβαίνουν.

Όμως, το σημαντικότερο μήνυμα του βιβλίου φανερώνεται μόνο σε μια βαθύτερη ανάγνωση. Έχει γραφτεί ότι η επανάσταση των ζώων ξεκίνησε με τις καλύτερες προθέσεις αλλά ‘εκφυλίστηκε’ σε μια στυγνή δικτατορία. Δε δίνεται όμως μια ικανοποιητική εξήγηση για αυτό. Πώς γίνεται τα καλά τα γουρουνάκια, που ήθελαν να απελευθερώσουν τα ζώα, να μετατραπούν σε δυνάστες τους; Η εύκολη απάντηση είναι πως τα διέφθειρε η εξουσία. Μια τέτοια άποψη είναι συμβατή με την αντίληψη του ανθρώπου ως παθητικού όντος πάνω στο οποίο επενεργούν διάφορες δυνάμεις από το περιβάλλον του. Κατά τη γνώμη μου η επανάσταση των ζώων δεν ‘εκφυλίστηκε’ αλλά εξελίχθηκε φυσιολογικά. Τα γουρούνια από την αρχή διέπραξαν το μεγαλύτερο ατόπημα: πίστευαν ότι δικαιούνται να ορίζουν μόνα τους το καλό και το κακό, όταν ανακοίνωσαν στα άλλα ζώα τους κανόνες με τους οποίους όφειλαν να ζουν στο εξής. Τα γουρούνια από την αρχή πίστευαν ότι είχαν την αποκλειστικότητα στην αλήθεια κι επομένως είναι ανώτερα από τα άλλα ζώα. Άρα πολύ φυσικά όταν πήραν την εξουσία δεν τη μοιράστηκαν με κανέναν και έλαβαν σταδιακά τα απαραίτητα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι δε θα αμφισβητηθούν ποτέ.

Η ‘Φάρμα των ζώων’ είναι ένα σπουδαίο έργο που ψυχαγωγεί και προειδοποιεί. Η πλοκή του είναι απλή αλλά ρεαλιστική και προχωράει γρήγορα, κρατώντας τον αναγνώστη σε εγρήγορση. Το φινάλε είναι απόλυτα ταιριαστό και το μέγεθος του έργου όσο χρειάζεται για να ειπωθούν αυτά που πρέπει. Είναι και φθηνό άρα μπορείτε να το αποκτήσετε εύκολα.

πηγή