Βιβλιοκριτική: Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου [Ευάνθης Χατζηβασιλείου], Εκδόσεις Πατάκη, 2005

Γράφει ο Δημήτρης Παράξενος

Η «Εισαγωγή στην ιστορία του μεταπολεμικού κόσμου» αφορά στη διεθνή πολιτική και στρατιωτική ιστορία από το τέλος του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου το 1945 έως τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Με άλλα λόγια, καλύπτει το διάστημα του Ψυχρού Πολέμου και τα γεγονότα που καθόρισαν το διεθνή καταμερισμό ισχύος.

Βασικό χαρακτηριστικό του κόσμου τότε ήταν η διπολικότητα του διεθνούς συστήματος: δύο κράτη, οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η Σοβιετική Ένωση, που βγήκαν νικήτριες από το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν πολύ ισχυρότερα από τα υπόλοιπα κράτη και δημιούργησαν ξεχωριστές σφαίρες επιρροής. Οι χώρες του δυτικού συνασπισμού, με επικεφαλής τις ΗΠΑ, είχαν κοινοβουλευτικά πολιτεύματα και καπιταλιστική οικονομία∙ εκείνες του ανατολικού μπλοκ, όπου κυριαρχούσε η ΕΣΣΔ, είχαν κεντρικά σχεδιασμένη οικονομία και μονοκομματικά πολιτικά συστήματα. Παρά τις μεταξύ τους εντάσεις ποτέ δε συγκρούστηκαν στρατιωτικά. Ένας ακόμη παράγοντας που έκανε ασυναγώνιστες τις δύο υπερδυνάμεις ήταν οι πυρηνικοί εξοπλισμοί τους, που δημιούργησαν μια «ισορροπία τρόμου» και έγιναν αντικείμενο δύσκολων διαπραγματεύσεων.

Η δεύτερη ενότητα του βιβλίου αφορά στην αποαποικιοποίηση της Ασίας και της Αφρικής. Ενδεικτικά αναφέρω την Ινδία, την Αλγερία και το Κονγκό. Η Ινδία ήταν το «διαμάντι του βρετανικού στέμματος» αλλά οι Βρετανοί αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν το 1947. Ακολούθησαν αιματηρές διαμάχες ινδουϊστών με μουσουλμάνους και δημιουργία δύο κρατών, της Ινδίας, με προοπτικές μεγάλης δύναμης, και του Πακιστάν, από το οποίο προέκυψε το Μπαγκλαντές αργότερα. Οι Αλγερινοί ξεσηκώθηκαν ενάντια στη γαλλική εξουσία το 1954 και κέρδισαν την ανεξαρτησία τους με πολυετή αγώνα, που προκάλεσε πολιτικές εξελίξεις στην ίδια τη Γαλλία. Το Κονγκό ήταν μεγάλη, πλούσια χώρα στην κεντρική Αφρική. Εκεί συγκρούστηκαν στη δεκαετία του 1960 οι Βέλγοι, που το έλεγχαν πριν, ντόπιες ομάδες συμφερόντων και Σοβιετικοί, με καταστροφικά αποτελέσματα παρά τη μεσολάβηση του ΟΗΕ. Γενικά, πολλές χώρες του Τρίτου Κόσμου αντιμετώπισαν σοβαρά προβλήματα οικονομικών ελλείψεων, κακής διοίκησης και πολέμων μετά την ανεξαρτησία τους και δεν μπόρεσαν να ορθοποδήσουν.

Το τρίτο τμήμα του βιβλίου είναι για την ευρωπαϊκή ενοποίηση, από τη θέσπιση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας Άνθρακα και Χάλυβα το 1951, πρώτου υπερεθνικού πολιτικού οργανισμού στην ιστορία, μέχρι τη Συνθήκη του Μάαστριχτ το 1992, με την οποία γεννήθηκε η Ευρωπαϊκή Ένωση. Το τμήμα αυτό δε με ενδιέφερε πολύ γιατί έχω ξαναδιαβάσει τις σχετικές πληροφορίες, πάντως είναι εξαίρετα συμπυκνωμένο και κατανοητό, όπως τα άλλα δύο.

Ως προς τα γεγονότα, ο συγγραφέας : α) Τα αιτιολογεί, για παράδειγμα, εξηγεί ότι η στάση των ευρωπαϊκών χωρών απέναντι στις αποικίες τους καθορίστηκε από το πόσο απαραίτητες τις θεωρούσαν για τη διατήρηση της ισχύος τους. β) Δίνει τη σημασία τους, π.χ. γράφει πως οι αλλεπάλληλες νίκες του Ισραήλ ενάντια στα αραβικά κράτη απέφεραν την εδαφική του επέκταση αλλά δεν οδήγησαν στη σταθερότητα της Μέσης Ανατολής. γ) Τα συνδέει με ισχυρές προσωπικότητες, όπως ο Σοβιετικός ηγέτης Στάλιν, ο Αμερικανός Υπουργός Εξωτερικών Κίσινγκερ και ο Γάλλος στρατηγός Ντε Γκωλ.

Γενικά, ο Χατζηβασιλείου είναι ικανότατος στην εύστοχη επιλογή των γεγονότων, την ένταξή τους σε μια καθαρή δομή και τη μετρημένη ανάλυσή τους. Ο τρόπος που χειρίζεται την ύλη του σε βοηθάει να σχηματίσεις μια συνολική εικόνα ενός κόσμου που αλλάζει. Το έργο του είναι βασικό ανάγνωσμα για τη γνώση της εποχής μας.

πηγή