Η ιδιαίτερη εθνική προσφορά του Αγίου Νικοδήμου δια του βιβλίου Του «Νέον Μαρτυλόγιον»

Αγιορείτου Μοναχού
ΝΙΚΟΔΗΜΟΥ (Μπιλάλη, θεολ.-φιλολ.):

Εισαγωγικά. Χαιρετίζω το παρόν Επιστημονικό Αγιονικοδημικό Συνέδριο και εξηγώ ότι παρίσταται σ’ αυτό ως εντολοδόχος εκπρόσωπος της Κυρίαρχης Ι. Μονής μου του Παντοκράτορος, της οποίας τυγχάνω εξαρτηματικός αδελφός στην Ι. Σκήτη της Καψάλας. Όπως δε είναι γνωστό, ο Άγιος Νικόδημος στην Παντοκρατορινή Σκήτη της Καψάλας, βόρεια των Καρυών και σε απόσταση 40′ περίπου, διήλθε ως ασκητής-ερημίτης τα 30 περίπου έτη της 35ετούς αγιορειτικής Του ζωής (1775-1809), μάλιστα σε πέντε (5) διαφορετικά Κελλία-Καλύβες, από τα οποία διασώζονται και κατοικούνται σήμερα τα τέσσερα (4). Μόνο τα πέντε (5) έτη της αγιορειτικής Του ζωής διήλθε εκτός Καψάλας και σε πέντε (5) επίσης αγιορειτικά Σκηνώματα, κοιμηθεί οσιακά τη 14η Ιουλίου 1809 στο Λαυριωτικό Κελλίο «Άγιος Γεώρ γιος» των Σκουρταίων η «του Αγίου Νικοδήμου» πλέον, νότια των Καρυών.

Για τους ενδιαφερομένους να έχουν μια ευρύτερη, όσο και σύντομη γενικά ενημέρωση για τον Άγιο Νικόδημο, παραπέμπουμε στο βιβλίο μας: «Ο Πρωτότυπος Βίος Αγίου Νικοδήμου Αγιορείτου», Άγιον Όρος – Αθήνα 2007, σελίδες 160.

Α’

Έπειτα από τα ολίγα αυτά και πριν εισέλθουμε στο κύριο θέμα της Εισηγήσεώς μας, πρέπει να διευκρινίσουμε τη φράση του τίτλου της Εισηγήσεως: «ιδιαίτερη εθνική προσφορά». Και τούτο, γιατί αυτή αντιδιαστέλλεται με την υπονοούμενη φράση «γενική εθνική προσφορά» (Αγίου Νικοδήμου). Πρόκειται για τη γενική εθνική προσφορά Του δια μέσον του συνόλου συγγραφικού Του Έργου, το οποίο είναι μέγα και φαίνεται ως εκκλησιαστικό-θεολογικό, ενώ έχει και εθνικό χαρακτήρα, μάλιστα κατά το β’ ήμισυ του 18ου (ΙΗ’) αιώνα και τις αρχές του 19ου (ΙΘ’) αιώνα (1750-1820). Γιατί τότε ιδιαίτερα, στη δύσμοιρη Πατρίδα μας Ελλάδα, που «έσκιαζε η φοβέρα και πλάκωνε η σκλαβιά» (Διον. Σολωμός, Εθ νικός Ύμνος), οι προαισθήσεις των Τούρκων για εξεγέρσεις των ραγιάδων είχαν αυξήσει και σκληρύνει τα καταπιεστικά μέτρα, όπως έγινε κυρίως μετά τα Ορλωφικά (1770-1774)».

Έτσι τα αρχικά και διπλωματικά «προνόμια» του Μεχμέτ Β’ (Μωάμεθ του Κατακτητή) στον Πατριάρχη και Εθνάρχη Γεννάδιο Β’ το Σχολάριο (1454-1468) και άλλων Σουλτάνων, όταν και όσο ίσχυαν, ήσαν κυρίως «στα χαρτιά», λόγια κενά και μόνο περιστασιακά εφαρμόζονταν, περισσότερο κατά τα πρώτα χρόνια. Στην πράξη δηλαδή, ακόμη και χωρίς αφορμή και αιτία, από αρκετούς Σουλτάνους και Πασάδες διώκονταν σκληρά πρώτα και κύρια οι εκπρόσωποι της Ορθόδοξης Εκκλησίας, οι Επίσκοποι, οι Ιερείς και οι Μοναχοί, οι οποίοι κρατούσαν άσβεστη τη φλόγα της Πίστεως και της αγάπης στην Πατρίδα. Και αυτό γινόταν με την εμμονή στην Ελληνορθόδοξη Πίστη και Ζωή και με τη διαφύλαξη της Ελληνικής Γλώσσας, μάλιστα ως εκκλησιαστικής, με τα όντως εθνοσωτήρια «Κρυφά Σχολεία» και το μέγα κηρυκτ ικό και εκπαιδευτικό έργο των Διδασκάλων του Γένους.

Βέβαια, η Χριστιανική Εκκλησία εξαρχής και γενικά στις Τοπικές Εθνικές Εκκλησίες υπήρξε κύρια ενοποιός δύναμη, διατηρούσα και αποκαθαίρουσα τα εθνικά στοιχεία, ώστε και μετά τον εκχριστιανισμό των διαφόρων εθνών-κρατών, ως «από Θεού ποιηθέντων και ωρισμένων», Ηροδότου (484-410 π.Χ.). Εννοείται «το όμαιμον, το ομόγλωσσον, το ομόθρησκον και το ομότροπον», που ήσαν και είναι υποστατικά και αναπαλλοτρίωτα ιδιώματα του Ελληνισμού! Πρόκειται όντως για ιστορικό θαύμα! Και αυτό είναι η διαχρονική ενότητα και συνέχεια του Ελληνισμού, μάλιστα ως Ελληνοχριστιανισμού, ως Ρωμιοσύνης Βυζαντινής και Ελληνορθόδοξης, μέχρι την Άλωση στον τουρκικό ζυγό το 1453.

Δυστυχώς, την Άλωση αυτή υπέσκαψε και επραγματοποίησε νωρίτερα, από και μετά το 1204, η αιρετική φραγκική και παπική Δύση, ο Ρωμαιοκαθολικισμός., γεγονός και αυτό ιστορικό και αναμφισβήτητο. Και το αναφέρουμε εδώ, για να τονίσουμε το ενδιαφέρον άμεσα το θέμα μας επόμενο ιστορικό γεγονός. Το ότι δηλαδή η διατήρηση της ενότητας και συνεχείας του Ελληνορθοδόξου πλέον Έθνους-Γένους και κατά την 400χρονη τουρκική δουλεία οφείλεται σχεδόν αποκλειστικά στην Ελληνορθοδοξία του, που υπήρξε και παραμένει -και θα παραμένει- η Τροφός και Κιβωτός του Ελληνορθοδόξου Έθνους-Γένους.

Β’

Αλλ’ όμως τη διαχρονική και μεγαλειώδη αυτή ενότητα και συνέχεια του Ελληνισμού, ως Ελληνορθοδοξίας πλέον, ενώ είναι ιστορικό γεγονός και. θαύμα, τούτο το έχουν αμφισβητήσει και το αμφισβητούν και σήμερα -άραγε από άγνοια η από κακοήθη σκοπιμότητα;- όχι μόνο κάποιοι δήθεν «διαφωτιστές»-σκοταδιστές ξένοι, αλλοδαποί και αλλόδοξοι, αλλά και κάποιοι «δικοί» μας, άπιστοι και άθεοι, και γι’ αυτό γραικύλοι και ανθέλληνες. Είναι αυτοί που «ποτέ δεν επίστευσαν ως Ορθόδοξοι και δεν έζησαν ως Έλληνες», κατά τη χαρακτηριστική φράση του εκπροσωπούντος την Ι. Σύνοδο μακαριστού και λογίου Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης κυρίου Διονυσίου (Ψαρριανού, 1997), στον ιστορικό και ελληνοπρεπή Πρόλογο του σε ειδικές εκδόσεις για τον Εορτα σμό την «Εθνική 150ετηρίδος (1821-1971)».

Και ακριβώς, η ορθή αυτή θέση και γνώμη απηχεί τη βιωματική πίστη των Αγωνιστών του 1821, την οποία και αποτύπωσαν σε όλα τα Ελληνικά Συντάγματα, από την πρώτη (Α’) Εθνική Συνέλευση της Επιδαύρου (1η Ιανουαρίου 1822), αλλά και τις επόμενες (του Άστρους-1823, της Τροιζήνας-1827 κ. α.). Είναι η προμετωπίδα όλων των Ελληνικών Συνταγμάτων μέχρι και του ισχύοντος σήμερα: «Εν ονόματι της Αγίας και αδιαιτέτου Τριάδος»! Και είναι ακριβώς ο ορισμός του ποιοι είναι Έλληνες: «Όσοι αυτόχθονες κάτοικοι της επικρατείας της Ελλάδος πιστεύουσιν εις Χριστόν εισιν Έλληνες»!

Και την ίδια αυτή ιστορική γνώμη, ως ελληνικό «κοινό τόπο», επιβεβαιώνει και ξένος ειδικός επιστήμονας της δεκαετίας του 1960 αναφερόμενος στον Απελευθερωτικό Αγώνα των Ελληνορθοδόξων Κυπρίων, ο Αμερικανός κοινωνιολόγος και μεσογειολόγος W. Peristiany, ο οποίος λέγει χαρακτηριστικά: «Ο Έλληνας είναι Έλληνας στο βαθμό που είναι Ορθόδοξος»! Γιατί ευτυχώς και κάποιοι ξένοι μελετητές της Ελληνικής Ιστορίας βλέπουν και καταγράφουν τα ορθά και αληθινά και στην προκειμένη περίπτωση τα ελληνορθόδοξα γεγονότα, που οι «δικοί» μας γραικύλοι και ανθέλληνες, ως εθελοτυφλούντες, αποσιωπούν και παραποιούν.

Στον ανωτέρω σπουδαίο Πρόλογο του ο μακαριστός Μητροπολίτης κυρός Διονύσιος αναφέρει ότι οι βάρβαροι κατακτητές Τούρκοι «αντελήφθησαν καλύτερον από τους Έλληνας την θέσιν και την σημασίαν της Εκκλησίας εις την εθνικήν μας υπόθεσιν» και γ’ αυτό «ωδήγησαν εις την αγχόνην η έπνιξαν εις την θάλασσαν η απεκεφάλισαν ένδεκα Πατιάρχας. και δια παντός σκληρού τρόπου εθανάτωσαν εκατόν περίπου (100+) επισκόπους.». Μάλιστα ο ίδιος αναφέρει ότι ο Φιλέλληνας ιστορικός και περιηγητής Φραγκίσκος Πουκεβίλ (F. Pouqueville, 1770- 1838) «εις εξ χιλιάδας (6.000) αναβιβάζει τους θανατωθέντας λειτουργούς της Εκκλησίας κατά το χρονικόν διάστημα του ιερού Αγώνος, άλλοι δε υπολογίζουν αυτούς εις έτι περισσοτέρους».

Όπως αναφέραμε ήδη, ιδιαίτερα το 18ο-ΙΗ’ αι. (1700-1800), ο κίνδυνος εξισλαμισμού και αφελληνισμού του Ελληνορθοδόξου Γένους υπήρξε μέγας-μέγιστος! Και τότε ακριβώς η θεία Πρόνοια παρουσίασε πλειάδα σοφών Διδασκάλων του Γένους και της Ελληνορθοδοξίας, οι οποίοι με τον προφορικό και γραπτό λόγο τους φώτισαν και στήριξαν το Γένος. Μεταξύ αυτών των Διδασκάλων περιλαμβάνονται και οι μεγάλοι όντως Αγιορείτες Πατέρες και Διδάσκαλοι, ο Εθναπόστολος και Ιερομάρτυς Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός (1714-1779) και ο κατά τη γνώμη μας άμεσος συνεχιστής και διάδοχος Εκείνου με άλλο τρόπο, ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809), στον οποίο και αναφέρεται η παρούσα Εισήγηση.

Όπως λοιπόν ο Άγιος Κοσμάς, με τις πανελλαδικές σχεδόν Περιοδείες και Διδαχές Του κατά την 20ετία 1760-1779, φώτισε το Γένος, μάλιστα με την ίδρυση διακοσίων τριάκοντα (230) Σχολείων, και το προετοίμασε για «το ποθούμενον», όπως συμβολικά αποκαλούσε την εθνική του ελευθερία, έτσι και ο Άγιος Νικόδημος. Επί μια 30ετία και πλέον (1777-1809), με τα πολλά, σοφά και εθνωφελή Συγγράμματά Του αναδείχθηκε Μέγας Φωτιστής και Διδάσκαλος του Γένους των Ελληνορθοδόξων, συμπεριλαμβανομένων και των Αποδήμων, προετοιμάζοντας και Αυτός, μαζί με την πνευματική ελευθερία, και την εθνική! Μάλιστα ως «σήμα κατατεθέν» των Συγγραμάτων Του έθετε τη γνωστή και εθναποστολική Του φράση: «Εις κοινήν των Ορθοδόξων ωφέλειαν»!

Γ’

Αλλ’ υπάρχει και η κατ’ εξοχήν ιδιαίτερη και μοναδική εθνική προσφορά του Αγίου Νικοδήμου. Και αυτή ακριβώς είναι το ελληνορθοδοξότατο και εθναποστολικότατο βιβλίο Του «ΝΕΟΝ ΜΑΡΤΥΡΟΛΟΓΙΟΝ», το οποίο εκδόθηκε στην Βενετία το 1799 ανώνυμα, ενώ σε επόμενα Έργα Του ο Άγιος το μνημονεύει ως ιδικό Του, εκτός από την εσωτερική-υφολογική μαρτυρία.

Θεωρούμε και χαρακτηρίζουμε το «Νέον Μαρτυρολόγιον» ως το μεγαλοφωνότερο εθνεγερτήριο Σάλπισμα και θούριο προεπαναστατικά, 23 ολόκληρα χρόνια πριν από την Εθνεγερσία του 1821, πράγμα που συνιστά μεγίστη τόλμη του Αγίου, αλλά και μεγίστη εθνική προσφορά!

Πριν όμως αναφερθούμε γενικά και ειδικά στο σπουδαιότατο τούτο Έργο του Αγίου Νικοδήμου, επισημαίνουμε ιδιαίτερα ότι σ’ αυτό περιέχεται και το άμεσα ενδιαφέρον το θέμα της Εισηγήσεως μας Μαρτύριο-Συναξάριο ή η Βιογραφία του Εθναποστόλου και Ιερομάρτυρα Αγίου Κοσμά του Αιτωλού (1714-1779). Πρόκειται για εκτενή και σπουδαιότατη Βιογραφία του Αγίου Κοσμά, την οποία έγραψε πρωτότυπα ο ίδιος ο Άγιος Νικόδημος και όχι ο φερόμενος από άγνοια ως συγγραφέας της, σε όλη τη σχετική βιβλιογραφία μέχρι και το 1972, αλλά και επέκεινα, ήτοι ο Σάπφειρος Χριστοδουλίδης (1760/65;-1856), ο οποίος υπήρξε μόνο εκδότης της Ι. Ακολουθίας του Αγί ου Κοσμά το 1814, συνεκδώσας ως Συναξάριο, στην ς’ (6η) Ωδή, αυτούσιο το κείμενο του Αγίου Νικοδήμου από το «Ν. Μ.», χωρίς καμμία αναφορά-παραπομπή η εξήγηση!

Έπειτα απ’ αυτά τα ολίγα για το μέγα εθναποστολικό έργο του Αγίου Κοσμά, αν ο Άγιος Νικόδημος μας διέσωζε μόνο την υπέροχη Βιογραφία του Αγίου Κοσμά, αυτή και μόνη αναδεικνύει τον Άγιο Κοσμά ως μοναδικό και ανεπανάληπτο Εθναπόστολο και έμμεσο ελευθερωτή του δούλου Γένους. Αλλά και ταυτόχρονα αναδεικνύει και τον πρώτο και αυθεντικό βιογράφο Του Άγιο Νικόδημο ως συντελεστή μεγάλης και ιδιαίτερης εθνικής προσφοράς προεπαναστατικά, ήτοι κατά μια 23ετία νωρίτερα από το 1821.

Τολμάμε όμως να κάνουμε και την εξής επισήμανση. Ότι δηλαδή το «Νέον Μαρτυρολόγιον» του Αγίου Νικοδήμου, και μόνο αυτό, θα δικαιολογούσε την ανακήρυξη Του ως Αγίου! Και όχι μόνο για το κύριο περιεχόμενο του, τα ογδόντα επτά (87) Μαρτύρια-Συναξάρια Αγίων Νεομαρτύρων, με τα ανάλογα σχόλια του Αγίου σ’ αυτά, αλλά και για το εκτενές και θεολογικότατο Προοίμιο Του, μαζί και με την κοινή Ι. Ασματική Ακολουθία των Αγίων Νεομαρτύρων και αρκετών ιδιαιτέρων Ακολουθιών σε Νεομάρτυρες.

Άλλωστε ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε «αλείπτης» Νεομαρτύρων, όπως του Αγίου Νεομάρτυρα Κωνσταντίνου του Υδραίου (1770-14.11.1800) και άλλων, εκούσια η και ακούσια εξισλαμισθέντων, ήτοι όσων εξώμοσαν και τούρκεψαν, προδίδοντας την Ορθόδοξη Πίστη, αλλά και την Ελληνική Πατρίδα. (Υπενθυμίζουμε εδώ επίκαιρα την αναφερθείσα χαρακτηριστική γνώμη και ρήση του ιστορικού-μεσογειολόγου W. Peristiany: «Ο Έλληνας είναι Έλληνας στο βαθμό που είναι Ορθόδοξος»!

Αλλά και ως «αλείπτης» Νεομαρτύρων ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε και ο ίδιος κατά πρόθεση Μάρτυρες-Νεομάρτυρας, σύμφωνα και με τη γνώμη και ρήση του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου, την οποία αναφέρει και ασπάζεται, όπως θα ιδούμε στη συνέχεια. Μάλιστα αναχωρώντας από τη γενέτειρα Του Χώρα της Νάξου για το Άγιο Όρος, επειδή είχε ξεκινήσει το πλοίο που θα Τον μετέφερε, έπεσε στη θάλασσα να το προλάβει κολυμβώντας και κινδυνεύοντας τη ζωή Του, όπως αναφέρει ο παραδελφός και βιογράφος Του Ιερομόναχος Ευθύμιος Σταυρουδάς.

Δ’

Για το αναμφισβήτητο εθναποστολικό έργο του Αγίου Νικοδήμου υπάρχουν ασφαλώς σχετικές αναφορές και σε άλλους μελετητές-ερευνητές, μολονότι οι περισσότερες είναι γενικές και όχι ειδικές. Τις παρουσιάζουμε σύντομα εδώ (στο Δ’ τμήμα της Εισηγήσεώς μας), για να μην τις περιορίσουμε σε Σημείωση ή Σημειώσεις. Ωστόσο η αναφορά μας θα είναι περισσότερο βιβλιογραφική και παραπεμπτική, για να δοθή μεγαλύτερη έκταση στο επόμενο και τελευταίο τμήμα Ε’, όπου θα παρατεθούν περικοπές με αυτούσια λόγια του Αγίου Νικοδήμου.

Η παλαιότερη σχετικά και αξιολογότερη ειδική μελέτη ανήκει στο Νάξιο Κώστα Μ. Ματζουράνη και φέρει τον τίτλο «Νικόδημος ο Αγιορείτης και Εθναποστολή» (έκδοση «Μορφωτικού Συλλόγου Νάξου», Νάξος 1963, σελίδες 39). Και είναι σημαντικό το ότι ο συγγραφέας εξαίρει απροκατάληπτα και το εθναποστολικό έργο του Αγίου Νικοδήμου, μολονότι έχει επηρεασθή από προκατειλημμένες ιδέες για τη στάση της Ορθόδοξης Εκκλησίας κατά την Τουρκοκρατία. Συγκεκριμένα γράφει για τον Άγιο Νικόδημο: «.Υπάρχουν σοβαροί και ουσιαστικοί λόγοι, που μας υποχρεώνουν να παραδεχθούμε πως κοντά στο φωτοστέφανο του Αγ ίου ο Νικόδημος αξίζει και την τιμή του Εθναποστόλου». Και πιστεύει «πως. τη ζωή και το έργο του Νικοδήμου διακατέχει και μια ζεστή εθνικιστική συνείδηση», για την οποία ο ανωτέρω συγγραφέας προσάγει σχετικά χωρία του Αγίου, τον Οποίον γενικά θαυμάζει και εκθειάζει.

Ο ίδιος συγγραφέας παραπέμπει στο Περιοδικό «Εκκλησία» (1959, αρ. 14-16, σ. 191), όπου ο μακαριστός Καθηγ. Νικόλαος Τωμαδάκης, Βυζαντινολόγος, χαρακτηρίζει τον Άγιο Νικόδημο «Εθναπόστολον», ενώ ο Θεοδόσιος Κ. Σπεράτζας Τον χαρακτηρίζει «Πρόδρομον της Εθνικής ημών Παλιγγενεσίας»! Μάλιστα το χαρακτηρισμό αυτό υιοθετεί και μεταφέρει σε σχετικό άρθρο του και ο γνωστός Νάξιος αγιονικοδημκός αρθρογράφος Γεώργιος Τζαννετής, τ. Πρόεδρος Εφετών.

Τέλος εδώ, ο εκλιπών το 2008 ιστορικός συγγραφέας-ερευνητής Τάσος Γριτσόπουλος χαρακτηρίζει τον Άγιο, μεταξύ άλλων, ως «μία σπουδαία και ασυνήθη Μορφή, θρησκευτική και εθνική». Γιατί ήθελε ο Άγιος «οι άνθρωποι. προ πάντων να μάθουν γράμματα και να πληροφορηθούν τη δράση των Νεομαρτύρων της Πίστεως, που είναι και του Έθνους μας», δηλαδή και Εθνομάρτυρες!

Ε’

Σύντομη αναφορά στα Περιεχόμενα του «Νέου Μαρτυρολογίου».

Τον κύριο τίτλο του βιβλίου Του «Νέον Μαρτυρολόγιον», όπως συνήθιζε ο Άγιος, επεξηγεί με τον υπότιτλο: «Ήτοι Μαρτύρια των νεοφανών Μαρτύρων των μετά την άλωσιν της Κωνσταντινουπόλεως κατά διαφόρους καιρούς και τόπους μαρτυρησάντων συναχθέντα εκ διαφόρων Συγγραφέων και μετ’ επιμελείας ότι πλείστης διορθωθέντα.» (α’ και γ’ εκδόσεις).

Τους «διαφόρους Συγγραφείς» αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος στις Σημειώσεις Του και ονομαστί συγκεντρωμένους παραθέτει ο Π. Β. Πάσχος στον Πρόλογό του της γ’ εκδόσεως (1961, του «Αστέρος», σ. 6-7 ). Συνολικά τα Μαρτύρια της α’ εκδόσεως είναι ογδοήκοντα επτά (87), κατά χρονολογική σειρά Μαρτυρίου, πολλά από τα οποία έχει συγγράψει ο ίδιος ο Άγιος Νικόδημος. Αλλά και σε όσα «δανείζεται» από «διαφόρους Συγγραφείς» η τελική διόρθωση και διαμόρφωση είναι ιδική Του. Πάντως, με δεδομένη τη μη έξοδο του Αγίου γενικά από το Όρος, η συγκέντρωση, διόρθωση και έκδοση των Μαρτυρίων του «Ν. Μ.» από τον Άγιο Νικόδημο αποτελεί μέγαν άθλο, μάλιστα κατά τη χρονική περίοδο 1790-1799. Και ταυτόχρονα αποτελεί βίωση και έκφραση αθλητική-μαρτυρική και ομολογιακή «υπέρ Πίστεως και Πατρίδος»! Και αυτό διαφαίνεται τόσο στα διάσπαρτα σχόλια του Αγίου στα διάφορα Μαρτύρια, όσο και περισσότερο στο θεολογικότατο και εθναποστολικότατο Προοίμιο.

1. «Προοίμιον τοις εντευξομένοις».

Μετά από μια εγκάρδια «ευχαριστήριον δοξολογίαν» στον Πρωτομάρτυρα Θεάνθρωπο Ιησού Χριστό για την ανάδειξη «εις το νοητόν της Εκκλησίας στερέωμα. νεοφανών αστέρων και κομητών, νέων αθλητών του Χριστού», που «καταλάμπουσιν όλων των Ορθοδόξων το πλήρωμα, με τας γλυκυτάτας ακτίνας του Μαρτυρίου και των Θαυμάτων τους», ο Άγιος θέτει το ερώτημα:

«. Ει δε και ερωτά τινας δια ποία αίτια ευδόκημεν ο Θεός να γίνωνται ούτοι οι νέοι Μάρτυρες εις τους τωρινούς καιρούς, αποκρίνομαι, ότι δια πέντε τινά».

Η ανάπτυξη των πέντε (α’ -ε’) αιτίων είναι εκτενής, μεγαλειώδης, ενθουσιαστική και πειστική, απαύγασμα της βιωματικής πίστεως του Αγίου Νικοδήμου, αλλά και αντιπροσωπευτικό δείγμα του υψηλού συγγραφικού και ρητορικού ταλάντου Του. Αλλ’ εδώ μόνο ενδεικτικά και σύντομα θα αναφέρουμε τα επόμενα:

«Πρώτον ανακαινισμός όλης της Ορθοδόξου Πίστεως.». Διότι οι Νέοι Μάρτυρες επιβεβαιώνουν και επικυρώνουν ως αληθινά τα Μαρτύρια, αλλά και τα ακολουθούντα Θαύματα των παλαιών Μαρτύρων, «των Γεωργίων, Δημητρίων, Θεοδώρων.» και μυριάδων και εκατομμυρίων επωνύμων και ανωνύμων Αγίων Μαρτύρων, που κατά τους πρώτους αιώνες των Διωγμών των ειδωλολατρών αναβιβάζονται σε ένδεκα (11) εκατομμύρια!

«Δεύτερον κάμνουν οι νέοι ούτοι Μάρτυρες αναπολογήτους τους αλλοπίστους εν ημέρα Κρίσεως.». Διότι, ενώ τους εγνώρισαν, είδαν την άφθαση υπομονή τους και τα Θαύματα τους κατά τα Μαρτύρια τους, όμως και μετά απ’ αυτά δεν μετενόησαν οι πλείστοι, όπως ευτυχώς μετενόησαν αρκετοί δήμιοι των Νεομαρτύρων, οι οποίοι μετανοούντες ομολογούσαν: «Πιστεύω και εγώ και ομολογώ το Χριστό αληθινό Θεό και αποστρέφονται και απαρνούμαι την ψεύτικη και πλανεμένη μουσουλμανική θρησκεία»! Και έγιναν και αυτοί Νεομάρτυρες! Έτσι υπάρχουν και εξ Αγαρηνών Νεομάρτυρες, με συγκινητικά Μαρτυρολόγια.

«Τρίτον οι νέοι ούτοι Μάρτυρες είναι δόξα μεν και καύχημα της Ανατολικής (Ορθόδοξης) Εκκλησίας έλεγχος δε των κακοδόξων. Διατί κοντά εις τα άλλα δύσφημα οπού εξέρασαν οι αντίπαλοι κατά της Εκκλησίας (εννοούνται οι αιρετικοί Λατινοπαπικοί) και τούτο ακόμη επρόσθεσαν, ονειδίζοντες, ότι νέον Άγιον η Μάρτυρα δεν απέκτησεν.». Και συνεχίζει ο Άγιος Νικόδημος: «Αισχυνέσθωσαν λοιπόν, αισχυνέσθωσαν αισχύνην αιώνιον και εντραπήτωσαν, βλέποντας τώρα δια του παρόντος βιβλίου την Ανατολικήν Εκκλησίαν ευθηνουμένην και πεπληθυσμένην. από πλήθ ος Νέων Μαρτύρων.»!

«Τέταρτον οι Νέοι ούτοι Μάρτυρες είναι παράδειγμα υπομονής εις όλους τους Ορθοδόξους οπού τυραννούνται υποκάτω εις τον ζυγόν της αιχμαλωσίας. Τι λοιπόν του λέγουν.; Αδελφοί μας Χριστιανοί. Και εσείς, αν υπομένετε μετά ευχαριστίας δια το Όνομα του Χριστού τους δαρμούς, τας φυλακάς, τας αλύσεις, τας αγγαρείας, τας ζημίας, τα ανυπόφορα δοσίματα και τα άλλα βάσανα οπού σας κάμνουν οι νυν κρατούντες, βέβαια ως Μάρτυρες τη προαιρέσει λογίζεσθε κοντά εις τον Θεό., καθώς λέγει ο θείος Χρυσόστομος. Όθεν και ως τη προαιρέσει Μάρτυρες λογιζόμενοι, μετά θάνατον μέλετε να συναριθμηθήτε μ ε ημάς και να κατοικήσετε εις τόπον φωτεινόν και πλατύτατον, εις τόπον χαράς και αναπαύσεως.». Και τούτο, την ανάπαυση, αποδεικνύουν τα ιερά Λείψανα τους, τα αξιωθέντα και τιμηθέντα με Θαύματα, ευωδία και θείο άκιστο Φώς, όπως εξηγεί ο Άγιος Νικόδημος. Και συνεχίζει:

«. Και εσείς, αδελφοί, χρεωστείτε να προτιμάτε καλλίτερα να χάσετε όλα σας τα υπάρχοντα και να περιπατήτε πτωχοί και ζητούλοι καλλίτερα να στερηθήτε την τιμήν σας καλλίτερα να χάσετε και αυτήν την ιδίαν ζωήν σας, παρά να προδώσετε καν παραμικρόν την αγιωτάτην και ουράνιον Πίστιν σας και να αρνηθήτε το γλυκύτατον Όνομα του Ιησού Χριστού και Θεού μας Όστις μόνος είναι η κεφαλή και η δόξα και όλη η σωτηρία μας και εις τούτην την ζωήν και εις την μέλλουσαν»!

«Πέμπτον δε και τελευταίον οι Νέοι ούτοι Μάρτυρες είναι θάρρος και παρακίνησις εις το να τους μιμούνται δια του έργου και όλοι οι άλλοι Χριστιανοί, εξαιρέτως δε οι πρότερον αρνηθέντες τον Χριστόν.

Και λοιπόν εάν καμμίαν φοράν τύχη να σας φθονήσουν οι αλλόπιστοι η να σας συκοφαντήσουν η να σας βιάσουν η με άλλον οιονδήτινα τρόπον να σας παρακινήσουν να αρνηθήτε, αδελφοί γλυκύτατοι, δια αγάπη Χριστού, Όστις σας εξαγόρασε με το Ιδιόν Του Αίμα φυλχθήτε δια την πολύτιμον σωτηρίαν των ψυχών σας (τριπλασιάζομεν την φωνήν)φυλαχθήτε να μην αρνηθήτε την Ορθόδοξον Πίστιν σας και να προτιμήσετε το σκότος από το φως το ψεύδος από την αλήθειαν το χαλκούν και κάλπικον νόμισμα από το καθαρό και δοκιμασμένο μάλαγμα τα γυαλί και άτιμον χαλίκι από το ατίμητον πετράδι με ένα λόγον, τον Άδην από τον Ουρανό και την Κόλασιν από τον Παράδεισο. Μη το καταδεχθήτε ποτέ, μη, να αφήσετε την αγιωτάτην Πίστιν σας, ήτις κάμνει εκείνους οπού την πιστεύουν από ανθρώπους Αγγέλους, από επι γείους ουρανίους, από υλικούς υιούς Θεού κατά χάριν, λαμπροτάτους ηλίους, κληρονόμους της ουρανών Βασιλείας.

.Μη σας φοβίσουν, αδελφοί, τα άγρια πρόσωπα των τυράννων ούτε το πλήθος αυτών ούτε οι φωνές τους ούτε οι φοβερές τους. Μη σας φοβίσουν οι πληγές, οι σπαθιές, οι αλυσίδες, οι φυλακές. Μη σας φοβίσουν οι φούρκες, τα τζεγγέλια, οι πυρκαϊές.»!

2. Σαφής έλεγχος «των νυν κρατούντων» τυράννων (Τούρκων)!

Τόσο στο «Προοίμιόν» Του ο Άγιος Νικόδημος, όσο και στα επόμενα εκείνου συγκινητικά Μαρτύρια-Συναξάρια των Νεομαρτύρων φανερά και σαφέστατα αποκαλεί «τους νυν κρατούντας» Τούρκους, μάλιστα με το στόμα των Νεομαρτύρων, ως πλανεμένους, σκοτεινούς, αισχρούς, βασανιστές και αδίκους., όχι υβριστικά, αλλά δίκαια και πειστικά. Ερωτώμενοι οι Νεομάρτυρες για το όνομα τους προτιμούσαν ν’ απαντούν: «Χριστιανός ονομάζομαι και Χριστιανός θέλω ν’ αποθάνω»! Και το «Χριστιανός» το επίστευαν και το εννοούσαν ως «Ελληνορθόδοξος», Έλληνας πατριώτης και Χριστιανός Ορθόδοξος, ονόματα αλληλένδετα και αχώριστα. Τα παραδείγματα στις ανάλογες ερωταποκρίσεις είναι όσα και τα Μαρτύρια-Συναξάρια!(όπου και παραπέμπουμε).

3. Υμνολογικός έλεγχος των Τούρκων ως απίστων, ασεβών-δυσσεβών, τυράννων, βαρβάρων κλπ. (Ενδεικτικά παραδείγματα λέξεων και φράσεων).

α) Από την «Ακολουθίαν πάντων των νεοφανών Μαρτύρων», ποιήματος του Αγίου Νικοδήμου. (Ψάλλεται κατά τη Γ’ Κυριακή του Ματθαίου. Προηγούμενες Κυριακές: Α’-Αγίων Πάντων και Β’-Αγιορειτών Πατέρων. Οι παραπομπές στη δ’ έκδοση «Ν. Μ.» του 1993 των εκδ. «Αστήρ», Αθήνα).

Απολυτίκιον. Ήχος Γ’. Θείας πίστεως.

«Νέοι Μάρτυρες παλαιάν πλάνην

καταστρέψαντες ύψωσαν Πίστιν

των Ορθοδόξων και στερρώς ηγωνίσθησαν

την γαρ ανόμων θρησκείαν ελέγξαντες

εν παρρησία Χριστόν ανεκήρυξαν Θεόν τέλειον.

Και νυν απαύστως πρεσβεύουσι

δωρήσασθαι ημίν το μέγα έλεος»(σ. 266β).

– «.εν υστέροις καιροίς εκλαμπουσι Μάρτυρες και πλάνης τον σκοτασμόν αποδιώκουσιν.»(σ.264α).

– «.της ασεβείας των Αγαρηνών η κατάργησις.»(σ. 265α).

– «.υπό τον ζυγόν γαρ της δουλείας στενάζοντες, ελεύθεροι τη πίστει εδείχθητε.»(σ. 265β).

– «των λειψάνων αι θείαι υμών σοροί. απόδειξις έμψυχος της ορθής ημών πίστεως»(σ. 268β).

– «. πάντες κατά μιας της Αγαρηνών ασεβείας ηνδραγαθήσατε.»(σ. 271β).

β) Από την «Ακολουθίαν του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Πολυδώρου» (1794), ποιήματος του Αγίου Νικοδήμου (σ. 224-230 και 236-239).

-«.ως απτόητος λέων διήλεγξας την κακίστην δυσσέβειαν και άθεον πλάνην.»(σ. 226β).

– «Γελοίων εκήρυξας την πλάνην τυράννων, Πολύδωρε σοφέ, μύθων και λύρων γέμουσαν παντός τε ατοπήματος.»(σ. 228α).

– «. Αγαρηνούς ως κνώδαλα και κύνας. ανδρικώς ελογίσω.»(σ. 228β).

– «.επίγνωτε, άνομοι, ως ουκ εξέστηκα, την δ’ ευσέβειαν ουδέποτε αρνήσομαι, καν πολλάκις αποθάνω»! (σ.236β).

– «Όλοι ασελγείς και όλοι σάρκες όλοι μεματαιωμένοι όντως πέλετε τοίς απίστοις έλεγες, ένδοξε Πολύδωρε.» (σ. 237α).

γ) Από την «Ακολουθίαν του Αγίου Νεομάρτυρος Θεοδώρου του Βυζαντιέως» (1795), επίσης ποιήματος του Αγίου Νικοδήμου.

– «Ιδού εβόας τω τυράννω σοι δίδωμι την ψευδή και μυσαράν πίστιν, ην πάλαι μοι έδωκας, κηρύττω δε άντρικρυς ην είχον πρότερον»

– «. ψευδοπροφήτην τον αυτών αρχηγόν ανεκήρυξας και θρησκείαν τούτου πλάνην ωνόμασας πανσόφως και παρέδωκας αυτήν αναθέματι»!

– «Ως άγριοι αιμοβόροι λέοντες και ως λύκοι οι απόγονοι Άγαρ.»!

– «Χαίρει και σκιρτά Κωνσταντινούπολις., ην περιέπεις άνωθεν, το δ’ εν αυτή ασεβές εκδιώξοις έθνος».

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Αυτές τις ηρωικές ομολογίες και θυσίες, με τα ανείπωτα βασανιστήρια Ορθοδόξων Κληρικών και Μοναχών, αλλά και πιστών λαϊκών, ανδρών και γυναικών, και μάλιστα νέων και νεανίδων, παρουσιάζει και προβάλλει ο κατά προαίρεση Νεομάρτυς Άγιος Νικόδημος στο δούλο Ελληνορθόδοξο Έθνος-Γένος! Και με αυτά τα άγια παραδείγματα ηρωισμού, αλλά και Χάριτος θαυματουργικής κατόρθωσε -και κατορθώνει- να το στηρίξει, να εμψυχώσει ελληνορθόδοξο φρόνημά του, μάλιστα από το φρικτό και βίαιο εξισλαμισμό.

Ναι, αυτή υπήρξε -και υπάρχει- η ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΕΘΝΚΗ ΠΡΟΣΦΟΡΑ του Αγίου Νικοδήμου, που είναι τολμηρή, θαρραλέα και μαρτυρική!

Και κλείνουμε εδώ οφειλετικά. υμνολογικά, με το ωραιότατο Απολυτίκιό Του, που είναι ποίημα, όπως και η υπέροχη Ασματική Ακολουθία Του, του μακαριστού και Μεγάλου Αγιορείτη, Υμνογράφου της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας, Μοναχού ΓΕΡΑΣΙΜΟΥ Μικραγιαννανίτη (1991).

Απολυτίκιον. Ήχος Γ’. Θείας πίστεως.

Σοφίας χάριτι, Πάτερ, κοσμούμενος

σάλπιγξ θεόφθογγος ώφηθης του Πνεύματος

και αρετών υφηγητής, Νικόδημε θεηγόρε

πάσι γαρ παρέθηκας σωτηρίας διδάγματα,

βίου καθαρότητος διεδφαίνων την έλλαμψιν

τω πλούτω των ενθέων Σου λόγων,

δι’ ών ως φώς τω κόσμω έλαμψας.

Μεγαλυνάριον. Ήχος Β’. Τον ουρανοφάντορα.

Χαίροις, Εκκλησίας νέος Φωστήρ

και Αγίου Όρους εγκαλλώπισμα ιερόν

χαίροις, Μοναζόντων ο φωτοφόρος λύχνος,

Νικόδημε παμμάκαρ, Νάξου το καύχημα.

Αυτού αγίαις πρεσβείαις, Χριστέ ο Θεός, ελέησον και σώσον ημάς. Αμήν.

1. Η ευωδιάζουσα Τιμία Κάρα του Αγίου Νικοδήμου, η οποία φυλάσσεται στην Ιερά μονή Μεγίστης Λαύρας, όπου ανήκει το Κελλίον «Άγιος Γεώργιος» ή του «Αγίου Νικοδήμου» πλέον, νότια των Καρυών.

2. Ο νεόδημος Ιερός Ναός του Αγίου Νικοδήμου στο ανωτέρω Κελλίο, ανεγερθείς από τον ομώνυμο του Αγίου Σύλλογο «Ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης»

Ο Σύλλογος ετοιμάζεται για την ανέγερση και νέου Ιερού Ναού, των Αγίων Κολλυβάδων (Αγίων Μακαρίου Κορίνθου, Νικοδήμου Αγιορείτου και Αθανασίου Παρίου) και της Ιεράς Συνάξεως Αυτών, σε ερειπωμένο ερημοκάλυβο του Αγίου Νικοδήμου στο πανοραμικό «Ραχώνι του Θεωνά» της Παντοκρατορινής Καψάλας.

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Από Σημ. 1. Αγιονικοδημικά Συνέδρια. Στο βιβλίο μας «Ο Πρωτότυπος Βίος.», σ. 100-102, αναφέρουμε για τα Αγιονικοδημικά Συνέδρια: 1) «Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών», Νάξος-α’, 8-11 Ιουλίου 1993. 2) της ίδιας, Νάξος-β’, 14-17 Ιουλίου 2000. 3)Ι. Μ. Ος. Νικοδήμου Πενταλόφου Κιλκίς, 21-23 Σεπτεμβρίου 1999. 4)Ι. Αρχιεπ. Κρήτης, 8-10 Νοεμβρίου 2001, Ηράκλειο.

Προηγήθηκαν όμως και τρία (3) ακόμη, ήτοι: 1ο της Ι. Αρχιεπ. Θεσσαλονίκης, 17-19 Νοεμβρίου 1986, με θέμα «Οι Νεομάρτυρες» (Πρακτικά Θεολ. Συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 1988, εξαντλημένα) 2ο από Ρωμαιοκαθολικούς το 2000, με θέμα: «Νικόδημος Αγιορείτης και Φιλοκαλία», στο Bose (Μπόζε) της Β. Ιταλίας και 3ο το 2006 από τους ιδίους, επίσης στο Μπόζε.

Αλλά το 2009 εορτάσθηκε η επέτειος των 200 χρόνων από την Κοίμηση του Αγίου (1809-2009), οπότε έγιναν και τα εξής Αγιονικοδημικά Συνέδρια ή εκδηλώσεις: α) Ι. Ν. Ευαγγελιστρίας Πειραιώς, το Μάρτιο του 2009 και επί 15νθήμερο, με ειδικές Ομιλίες-Εισηγήσεις β)Ι. Μ. Ος. Νικοδήμου Πενταλόφου Κιλκίς, 3-5 Σεπτεμβρίου 2009 γ) το παρόν της «Αγιορειτικής Εστίας», 6-8 Νοεμβρίου 2009, Θεσσαλονίκη δ)Ι. Μητροπόλεως Παροναξίας, 21-22 Νοεμβρίου 2009, Νάξος. Υπολογίζεται ότι οι γενόμενες ΕΙΣΗΓΗΣΕΙΣ συνολικά φθάνουν τις 250, πατρολογικό φαινόμενο σπάνιο, αν μη και μοναδικό, για νεότερο Πατέρα της Ε κκλησίας και του Γένους, αν μάλιστα υπολογισθούν σ’ αυτές και οι γενόμενες μεμονωμένες Ομιλίες-Διαλέξεις, δημοσιευμένες ή μη!

Από Σημ. 5. Εκτός των άλλων εορταστικών εκδηλώσεων, η Εκκλησία της Ελλάδος συμμετέσχε στον Εορτασμό της «Εθνικής 150ετηρίδος (1821-1971)» και με την έκδοση «μιας σειράς μικρών βιβλίων χάριν των πολλών». Η σειρά περιλαμβάνει είκοσι (20) περίπου τομίδια (σχημ. 12Χ17 εκ., βλ. σ. 22: «Λεξικόν των Νεομαρτύρων»), με «κείμενα και εκλεκτάς σελίδας Κληρικών και Διδασκάλων του Γένους.». Μεταξύ αυτών περιλαμβάνονται και οι Διδάσκαλοι της Εκκλησίας και του Γένους Άγιοι Κοσμάς ο Αιτωλός, Ιερομάρτυ ς και Εθναπόστολος (1714-1779, τομίδιο αρ. 11), Νικόδημος ο Αγιορείτης (1749-1809, τομ. αρ. 5), Αθανάσιος ο Πάριος (1722-1813, τομ. αρ. 15) και άλλοι. Τα τομίδια αυτά (με 100+ σελίδες μέχρι και 200 και πλέον) εξέδωσε η «Αποστολική Διακονία της Εκκλησίας της Ελλάδος» και σε όλα προτάσσεται και προηγείται ο ανωτέρω Πρόλογος του κυρού Διονυσίου (Ψαρριανού, Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης), με τα αρχικά του: «Ο Σ. Κ. Δ.».

Από Σημ. 8. Για τον Φρ. Πουκεβίλ. Η εδώ αναφορά, κατά κύριο λόγο βιβλιογραφική, γίνεται κατά μεταφορά από το συλλογικό βιβλίο «Συναξαριστής Νεομαρτύρων (1400-1900 μ. Χ.)».

Σε προλογικό «Σημείωμα» του ο επιμελητής του «Συναξαριστή Νεομαρτύρων» φιλόλογος Αθανάσιος Γ. Μάργαρης εξηγεί (σ. 12-15) για τη σύνθεση του βιβλίου και σε «Παράρτημα» (σ. 757-768)παραθέτει από το 4τομο έργο του Φρ. Πουκεβίλ («Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως.») αξιόλογα αποσπάσματα για τις διώξεις των Τούρκων γενικά, ενώ και ειδικά αναφέρει αξιοθαύμαστες περιπτώσεις «αγνώστων» από άλλες πηγές Νεομαρτύρων.

Ενδεικτικά μεταφέρουμε εδώ από τον τόμο Α’, σελ. 85-86 του Πουκεβίλ (σ. 757-58 του «Παραρτήματος» του «Συναξ. Νεομαρτύρων») τα εξής ως εισαγωγικά:

«.Παρθένοι και Έλληνες νεανία έβαιναν προς το Ιερόν, ότε οι Τούρκοι, οίτινες είχον ήδη, βοηθούμενοι υπό του σκότους, πλησιάσει, παραβιάζοντες τας θύρας της εκκλησίας, εφορμώσιν οιονεί αίματος διψώσαι τίγρεις κατά των ανυπερασπίστων ανθρώπων. Οι ιερείς εν τη Αγία Τραπέζη κατεσφάγησαν άνδρες, γυναίκες, παιδία πίπτουσιν υπό το ξίφος των δολοφόνων, όσι δε εσώθησαν εκ τύχης έβλεπον φλόγας μετά καπνού εκ των οικιών αυτών ανυψουμένας προς τον ουρανόν. Έντρομοι και αγνοούντες πως και που να φύγωσιν, οι ευκινητότεροι κατεδιώχθησαν δεινώς, αλλ’ απέθανον και ούτοι διά το φώς της επιούσης ημέρας απεκάλυψεν αυτοίς τον Γιουσούφ Αράπην ανηλεώς βασανίσαντα μετά την σφαγήν τους σωθέντας.

Εν τη φρικώδει ταύτη καταστροφή οικογένεια εκ δεκατεσσάρων συγκειμένη ατόμων απηγχονίσθη επί του αυτού δένδρου, όπερ, συνεπεία του γεγονότος τούτου, επί μακρόν εκάλουν Ελαίαν των Μαρτύρων. Άλλοι κατεμελίσθησαν η εκάησαν ζώντες, θεωρούμενοι ευτυχείς και ιδιαιτέραν χαίροντες εύνοιαν αν απεκεφαλίζοντο. Ούτως εξωντώθησαν οι λαοί δύο κυριωτέρων κωμοπόλεων της Ακροκεραυνίας, εις εξ χιλιάδας ανερχόμενοι, ο δε τρόμος ον ενέσπειρεν η αιματοχυσία αυτή επήνεγκε την υποταγήν όλων των χωρίων της παραλίας μέχρι του λιμένος Πανόρμου, τον οποίον ενίσχυσεν ο σατράπης, όπως και την μονήν του Αγίου Βασιλείου, ης οι μοναχοί διά του ξίφους απώλοντο.»!

Παρόμοια περιστατικά αναφέρονται και στους τέσσερις (4) τόμους της Ιστορίας του Φρ. Πουκεβίλ, για τα οποία παραπέμπουμε στον ανωτέρω «Συναξαριστή Νεομαρτύρων» (στο Παράρτημα του, σελ. 757-768).

Από Σημ. 11. Εκδόσεις-επανεκδόσεις του «Νέου Μαρτυρολογίου».

Α’. 1. Η α’ έντυπη έκδοση του «Ν. Μ.» έγινε το 1799 στη Βενετία, όπως αναγράφεται στον αναλυτικό τίτλο του βιβλίου (εξώφυλλο) και όπως αναφέρεται από το Μοναχό Ονούφριο Ιβηρίτη το 1819 στη σύντομη βιογραφία του για τον Άγιο Νικόδημο (στην α’ έκδοση της «Ερμηνείας των ΙΔ’ Επιστολών του Αποστ. Παύλου» από τον Άγιο Νικόδημο, Βενετία 1819.

Και ευτυχώς, η «Αγιορειτική Εστία» Θεσσαλονίκης εξέδωσε το 2009 φωτοαναστατικά (πανομοιότυπη) την α’ έκδοση του «Ν. Μ.» 1799, με την ευκαιρία του παρόντος Συνεδρίου, έκδοση που μόνη κυκλοφορείται πλέον, αφού εξαντλήθηκαν οι προηγούμενες.

2 . Η β’ έκδοση έγινε το 1856 από τον Κων/νο Σκάθαρο στην Αθήνα.

3 . Η γ’ έκδοση έγινε το 1961 στην Αθήνα από τις εκδόσεις «Αστήρ» (Α. και Ε. Παπαδημητρίου), με επιστασία του Π. Β. Πάσχου (μετέπειτα Καθηγ. Θεολογ. Σχολής Πανεπ. Αθηνών).

4 . Η δ’ έκδοση έγινε το 1993, πανομοιότυπη της γ’, επίσης από τον «Αστέρα», ενώ κατά πληροφορίες μας προετοιμάζεται η ε’ έκδοση.

Β’. Υπάρχουν στις επόμενες της α’ εκδόσεις κάποιες διαφορές στις χρονολογίες εκδόσεων, αλλά και στα περιεχόμενα Μαρτύρια-Συναξάρια, με κάποιες προλογικές εξηγήσεις, οι οποίες όμως κατέληξαν σε συγχύσεις μεταξύ των μελετητών του «Ν. Μ.». Ενδεικτικά αναφέρουμε τον Γέρ. Θεόκλητο Διονυσιάτη και τον Π. Β. Πάσχο, που θεωρούν το 1794 ως έτος της α’ εκδόσεως, ενώ ο Ιερ. Κων. Καραϊσαρίδης καταβιβάζει την α’ έκδοση στο έτος 1789.

Ωστόσο δεν θα εξηγήσουμε εδώ τους λόγους των ανωτέρω διαφορών και συγχύσεων, τις οποίες «καταγράφει» και «σχολιάζει» λεπτομερώς ο Καθηγ. Φιλος. Σχολ. Πανεπ. Αθηνών Παναγ. Γ. Νικολόπουλος, Βυζαντινολόγος και επί έτη Διευθυντής της Εθνικής Βιβλιοθήκης Αθηνών, σε ειδική μελέτη-εισήγηση του με τον τίτλο: «Βιβλιογραφική επιστασία των εκδόσεων Νικοδήμου του Αγιορείτου». Η σπουδαία και πολυσέλιδη (σελίδες 306) αυτή μελέτη δημοσιεύθηκε το 2000 στον τόμο Ις’, 1996-2000, της Επετηρίδας της «Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών», όπου τα «Πρακτικά Συμποσίου Νικοδήμου Αγιορείτου του Ναξίου Πνευματική Μαρτυρία, Νάξος, 8-11 Ιουλίου 1993», Αθήνα 2000 (σύνολο σελίδων τόμου 672). Ειδικά για το σύνολο των Έργων του Αγίου αφ ιερώνονται οι σελίδες 361-667 και για το «Ν. Μ.» οι σελ. 390-393, υπ. αρ. Ι’ («Καταγραφή»), και οι σελ. 505-510, υπ’ αρ. Ι’ («Σχολιασμός»).

Γ’. Συναφές θέμα με τις εκδόσεις-επανεκδόσεις του «Ν. Μ.» είναι και η συμπερίληψη των Μαρτυρίων-Συναξαρίων του σε συλλογικά έργα Νεομαρτύρων.

1. «Συναξαριστής των δώδεκα μηνών του ενιαυτού. μεταφρασθείς. μεθ’ όσης πλείστης επιμελείας, ανακαθαρθείς, διορθωθείς, πλατυνθείς, σαφηνισθείς, υποσημειώσεσι διαφόροις καταγλαϊσθείς. υπό του εν μοναχοίς ελαχίστου Νικοδήμου Αγιορείτου», 3τομη έκδοση, Βενετία 1819. Στο σπουδαίο τούτο Έργο Του ο Άγιος, κατά σειρά μηνολογική του εορτασμού τους, συμπεριέλαβε και τα Μαρτύρια-Συναξάρια των Νεομαρτύρων του «Ν. Μ.».

Δεν θ’ αναφερθούμε εδώ στις εκδόσεις-επανεκδόσεις του «Συναξ.», που είναι αρκετές, για τις οποίες παραπέμπουμε στην προηγούμενη μελέτη-εισήγηση του Παναγ. Γ. Νικολοπούλου. Πρόσφατη και πιστή στην α’ έκδοση του 1819 είναι η γενομένη 3τομη έκδοση το 2005 από τις εκδόσεις «Δόμος» Εξάλλου, κατά πρότασή μας, προηγήθηκε η 6τομη έκδοση του «Συναξ.» από τις εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1993.

2. «Συναξαριστής Νεομαρτύρων (1400-1900 μ. Χ.), των Αγίων Μακαρίου Κορίνθου-Νικοδήμου Αγιορείτου-Νικηφόρου Χίου και Αθανασίου Παρίου», εκδόσεις «Ορθόδοξος Κυψέλη», Θεσσαλονίκη 1984 (σελίδες 798).

Στο συλλογικό αυτό έργο έχουν συμπεριληφθή τα Μαρτύρια-Συναξάρια του «Ν. Μ.», του «Νέου Λειμωναρίου», Βενετία 1819, καθώς και του «Λεξικού των Νεομαρτύρων» (με αλφαβητική σειρά) του θεολόγου Ιωάν. Μ. Περαντώνη, εν Αθήναις 1972, σελίδες 500. Είναι τα υπ’ αρ. 8, 9 και 10 τομίδια των «Εκκλησι. Εκδόσεων της Εθνικής 150ετηρίδος» (σύντομοι Βίοι με πλούσια βιβλιογραφία). Στον «Συναξαριστή Νεομαρτύρων» η σειρά είναι μηνολογική, της ημέρας εορτασμού των Νεομαρτύρων, αλλά και με παράθεση Αλφαβητικού και Χρονολογικού Πίνακα στο τέλος.

Από Σημ. 13. Πρώτος βιογράφος του Αγίου Κοσμά είναι ο Άγιος Νικόδημος.

Τη διαπίστωση ότι «ο πρώτος βιογράφος του Αγίου Κοσμά του Αιτωλού» είναι «ο Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης», στο «Νέον Μαρτυρολόγιόν» Του το 1799, εκάμαμε το 1972 και την εδημοσιεύσαμε ως Επιφυλλίδα στην Εφημερίδα των Αθηνών «Εστία»(15.12.72), ενώ την εξεδώσαμε και σε Ανάτυπο. Μάλιστα και ο αρχικά αμφισβητήρας τη διαπίστωσή μας αυτή Ιωάννης Β. Μενούνος, φιλόλογος, μελετητής και εκδότης των «Διδαχών και της Βιογραφίας» του Αγίου Κοσμά, κατέληξε στο ίδιο συμπέρασμα, σε ιδιαίτερη μονογραφία του, που εδημοσίευσε στην Επετηρίδα «Εταιρείας Στερεοελλαδιτικών Μελετών», τομ. 4 (1973), σ. 345-354, με τον τίτλο «Ο πρώτος βιογράφος Κοσμά του Αιτωλού» και σε ανάτυπο.

Την άποψη αυτή αποδέχθηκε και ο Καθηγ. Φιλος. Σχολής Πανεπ. Αθηνών Βας. Βλ. Σφυρόερας γράφων ότι «εσφαλμένως έχει αποδοθή στον Σάπφειρο Χριστοδουλίλη» (το Μαρτύριο του Αγ. Κοσμά. Βλ. στην Εισήγησή του «Το Νέον Μαρτυρολόγιον του Νικοδήμου Αγιορείτη. Επισημάνσεις από μια νέα ανάγνωση», στον Ις’ τόμο, 1996-2000, της Επετηρίδας «Εταιρείας Κυκλαδικών Μελετών», Αθήνα 2000 η αξιόλογη Εισήγησή του στις σελίδες 336-359 και σελ. 351 για το Σάπφειρο Χριστοδουλίδη, σημ. 46).

Εξάλλου τη διαπίστωση και άποψη μας αυτή έχει καταχωρίσει και ο Κων. Σαρδελής στην «Αναλυτική βιβλιογραφία Κοσμά του Αιτωλού».

Αναφέραμε ανωτέρω ότι το θέμα της Βιογραφίας του Αγίου Κοσμά «ενδιαφέρει άμεσα» την παρούσα Εισήγηση, γιατί πρώτα και κύρια απ’ αυτή γνωρίζουμε το μέγα Εθναποστολικό Έργο του Αγίου Κοσμά, μάλιστα με τόσες πολλές και ακριβείς λεπτομέρειες, οι οποίες δεν απαντούν σε άλλες σύγχρονες πηγές. Και αυτό οφείλεται στην προσωπική γνωριμία Αγίου Νικοήμου και Αγίου Κοσμά στη Νάξο και στο Άγιο Όρος, καθώς και στα όσα εγνώρισε και έμαθε ο Άγιος Νικόδημος για τον Άγιο Κοσμά δια μέσου του αδελφού Του Ιερομονάχου και Διδασκάλου του Γένους στη Νάξο Χρυσάνθου Αιτωλού, του οποίου ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε μαθητής (1773-1775). Ο Χρύσανθος ήδη το 1760, που ο Άγιος Κοσμάς άρχισε διδάσκων και περιοδεύων από «τας Εκκλησίας και τα χωρία της Κωνσταντινουπόλεως», ήταν καθηγητής της Μεγάλης Σχολής του Γένους και από το 1769 Σχολάρχης της, ενώ κατήλθε στη ρωσοκρατούμενη τότε Νάξο το 1773.

Ενδεικτικά μεταφέρουμε εδώ από τη Βιογραφία του Αγίου Νικοδήμου για τον Άγιο Κοσμά το επόμενο χαρακτηριστικό απόσπασμα, στο οποίο αναφέρονται σπουδαίες λεπτομέρειες, όπως οι επόμενες:

«. Εκατάστησε σχολεία πανταχού δια μέσου της διδασκαλίας του, τόσον ελληνικά, όσον και κοινά, τόσον εις τας χώρας, όσον και εις τα χωρία, δια να πηγαίνουν εις αυτά τα παιδία και να μανθάνουν δωρεάν τα ιερά γράμματα και εκ τούτων να στερεώνωνται μεν εις την πίστην και την ευσέβειαν, να οδηγώνται δε εις την ενάρετον ζωήν και πολιτείαν. Εκατάπεισε τους πλουσίους και ηγόρασαν υπέρ τα τέσσερας χιλιάδας κολυμβήθρας μεγάλας χαλκωματένιας, προς δώδεκα γρόσια την κάθε μίαν, και τας αφιέρωσεν εις τας Εκκλησίας, να ευρίσκωνται εκεί παντοτινά προς μνημόσυνον τους, δια να βαπτίζωνται καθώς πρέπει τα παιδιά των Χριστιανών. Ομοίως κατέπεισε τους έχοντας τον τρόπον και αγόραζαν βιβλία πατερικά και χριστιανικαίς διδασκαλίαις, κομβολόγια, σταυρούδια μικρά και μπίλιαις και κτένια, από τα οποία τα μεν βιβλία εμοίραζε χάρισμα εις εκείνους όπου ήξευραν γράμματα ή εις εκείνους οπού υπέσχοντο να μάθουν ταις δε μπόλιαις εμοίραζεν (υπέρ τας τεσσαράκοντα χιλιάδας) εις τας γυναίκας, δια να σκεπάζουν την κεφαλήν των, τα δε κτένια εις εκείνους οπού έταζαν να αφήσουν τα γένεια και να ζώσιν ενάρετα και χριστιανικά τα δε κομβολόγια και σταυρούδια εμοίραζεν (υπέρ τας πεντακοσίας χιλιάδας) εις τον κοινόν λαόν, δια να συγχωρούν τους αγοράζοντας.

Είχε τεσσαράκοντα ή πεντήκοντα Ιερείς οπού τον ηκολούθουν κατόπιν και, όταν έμελλε να υπάγη από μίαν χώραν εις άλλην, επαράγγελλε πρώτον εις τους Χριστιανούς να εξομολογηθούν, να νηστεύουν και να κάμουν και αγρυπνίαν με μεγάλην φωτοχυσίαν. Είχε δε επίτηδες κατασκευασμένα μανουάλια ξύλινα, χωρούντα καθένα από εκατόν κηρία, τα οποία διαλύοντας τα έπαιρνε μαζί του. Έπειτα μοιράζοντας εις όλους κηρία δωρεάν, έβαλλε τους Ιερείς και εδιάβαζαν το Άγιον Ευχέλαιον και εχρίοντο όλοι οι Χριστιανοί και εις το τέλος έκαμνε την Διδαχήν.

Επειδή δε του ηκολούθει λαός πολύς, δύο και τρείς χιλιάδες (:μέχρι και 10 χιλιάδες, στο ύπαιθρο πάντοτε), επρόσταζεν από το εσπέρας και ετοίμαζαν σακκία πολλά ψωμί και καζάνια σιτάρι βρασμένον, έπειτα το επήγαιναι έξω εις τον δρόμον, από εκεί όπου ήθελε να διαβή ο λαός, και ούτως έπαιρναν όλοι από εκείνα και εσυγχώρουν ζώντας και τεθνεώτας.»!

Να διακινδυνεύσουμε το ότι δεν ανανέρεται κάτι ανάλογο στου Βίους των Αγίων Αποστόλων και Μεγάλων Πατέρων της Εκκλησίας; Ας μας συγχωρήσουν οι Άγιοι την πιθανή υπερβολή.

Από Σημ. 14. Αποκατάσταση της αλήθειας για τα Έργα του Αγίου «Πνευματικά Γυμνάσματα» και «Αόρατος Πόλεμος». Υπενθυμίζουμε τη σχετική αναφορά μας στον «Πρωτότυπο Βίο.»(σ. 91-97. Σελ. 91: «10-ι’. Του Κωνσταντίνου Παπουλίδη.»).

Την αποκατάσταση ή μάλλον την αναίρεση των κατηγοριών κατά του Αγίου Νικοδήμου, ως δήθεν μεταφραστή του ιδίου των ανωτέρω έργων, ρωμαιοκαθολικών ως πρωτοτύπων, των οποίων ο Άγιος Νικόδημος δήθεν απέκρυψε τους συγγραφείς, έκαμε ο φιλόλογος και ερευνητής Εμμ. Ν. Φραγκίσκος το 1993. Ο τίτλος της μελέτης-έρευνας του είναι: «Αόρατος Πόλεμος (1796)- Γυμνάσματα Πνευματικά (1800). Η πατρότητα των μεταφράσεων του Νικοδήμου Αγιορείτης». Δημοσιεύθηκε στο Περιοδικό «Ο Ερανιστής», έτος ΚΕ’ (ΛΑ’), τόμος 19 (1993), σελίδες 102-135 (και ανάτυπο, Αθήνα 1993).

Ως ερευνητής (του Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών) ο Έμμαν. Φραγκίσκος βρέθηκε στην Πάτμο και στη βιβλιοθήκη της Ι. Μονής Αγίου Ιωάννου Θεολόγου ανακάλυψε ότι τα ανωτέρω βιβλία είχε μεταφράσει ο Κρητοπάτμιος Έμμαν. Ρωμανίτης, γραμματέας της Κοινότητας της Πάτμου ήδη από το 1717 και επί 40 χρόνια! (Όπως είναι γνωστό, ο Άγιος Νικόδημος γεννήθηκε το 1749). Τη μετάφραση των ανωτέρω βιβλίων ο Ρωμανίτης έκαμε ανώνυμα, όπως και άλλων ρωμαιοκαθολικών έργων. Στη βιβλιοθήκη της Ι. Μονής ανεύρε ο Άγιος Μακάριος Νοταράς πριν από το 1784 στο Άγιο Όρος προς ορθόδοξη επεξεργασία και επαύξηση. Υπακούοντας ο Άγιος Νικόδημος στον Πνευματικό Του Πατέρα Άγιο Μακάριο τα παρέλαβε μεταφρασμένα ανώνυμα και τα επεξεργάσθηκε ορθόδοξα, χωρίς γνώση των ονομάτων των συγγραφέων τους , πράγμα που αναφέρει ρητά και σαφέστατα στους τίτλους.

Αυτή είναι η πραγματική αλήθεια και συγχαίρουμε τον Έμμαν. Φραγκίσκο, στη μελέτη του οποίου και παραπέμπουμε. Ευτυχώς ότι ο μακαριστός Γέρων Θεόκλητος Διονυσιάτης πριν από την κοίμησή του ανεκάλεσε προηγούμενες υποθετικές απόψεις του και είθε να ανακαλέσουν και οι επιζώντες κατήγοροι του Αγίου (όπως ο Χρ. Γιανναράς: «.πτυχές απροκάλυπτου εκδυτικισμού, που εμφανίζει το έργο του.», του Αγ. Νικ.! Βλ. στο βιβλίο του «Ορθοδοξία και Δύση στη νεώτερη Ελλάδα», Αθήνα 1992, σ. 199). Έτσι η γνώμη του πρώην ρωμαιοκαθολικού και μεταστραφέντος στην Ορθοδοξία L. Gillet, ότι ο Άγιος Νικόδημος έκαμε «φιλολογική και πνευματική πειρατεία», και άλλων, ότι ο Άγιος Νικόδημος υπήρξε «πρώιμος οικουμενιστής», οι γνώμες αυτές παραμένουν μετέωρες κα ι φανταστικές, αν μη αγιομαχικές.

Από Σημ. 23. Παράλληλα με αυτά εκήρυττε ενωρίτερα ο Άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός:

«Τούτο σας λέγω πάλιν και σας παραγγέλλω. Καν ο ουρανός να κατέβη κάτω, καν η γη να ανέβη απάνω, καν όλος ο κόσμος να χαλάση, καθώς μέλλει να χαλάση σήμερον, αύριον, να μησας μέλη τι έχει να κάμη ο Θεός. Το κορμί σας ας σας το καύσουν, ας σας το τηγανίσουν, τα πράγματά σας ας σας τα πάρουν, μη σας μέλη, δώστε τα, δεν είναι ειδικά σας. Ψυχή και Χριστός σας χρειάζεται. Ετούτα τα δύο, όλος ο κόσμος να πέση, δεν ημπορεί να σας τα πάρη, έξω αν τύχη και τα δώσετε με το θέλημά σας. Αυτά τα δύο να τα φυλάγετε, να μην τύχη και τα χάσετε».

Και αυτά και όσα αναφέρει ο Άγιος Νικόδημος αναπτύσσοντας το πέμπτο αίτιο του Προοιμίου του απηχούν και αναφέρονται στο μεγαλειώδη λόγο του Αγίου και Μεγαλομάρτυρα Αποστόλου Παύλου στην Προς Ρωμαίους Επιστολή Του, όπου και παραπέμπει ο Άγιος Νικόδημος:

«Τις ημάς χωρίσει από της αγάπης του Χριστού; Θλίψις η στενοχωρία ή διωγμός ή λιμός ή γυνότης ή κίνδυνος ή μάχαιρα;. Αλλ’ εν τούτοις πάσιν υπερνικώμεν διά του αγπήσαντος ημάς. Πέπεισμαι ότι ούτε θάνατος ούτε ζωή ούτε Άγγελοι ούτε Αρχαί ούτε Δυνάμεις ούτε ενεστώτα ούτε μέλλοντα ούτε ύψωμα ούτε βάθος ούτε τις κτίσις ετέρα δυνήσεται ημάς χωρίσαι από της αγάπης του Θεού της εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών»!

Από Σημ. 24. Στο «πέμπτον και τελευταίον» αίτιο, που είναι και το εκτενέστερο στο Προοίμιό Του, ο Άγιος Νικόδημος γράφει-ομιλεί ως «εκ προσώπου» των Αγίων Νεομαρτύρων και, ένθεος όπως είναι ο Ίδιος, γράφει και ομιλεί ενθουσιαστικά, σε πεζό βέβαια λόγο, που όμως είναι υψηλή ποίηση! Απευθυνόμενος προς τους υποδούλους και διωκομένους Χριστιανούς τους προτρέπει:

«Τρέχετε, τρέχετε λοιπόν, αδελφοί, δια να φθάσετε τον ποθούμενον δράμετε, δράμετε, δια να μη φύγη το κυνήγι από τας χείρας σας αγωνισθήτε, αγωνισθήτε, δια να μη σας πάρουν άλλοι τον Στέφανον. Ολίγος είναι ο κόπος, αλλ’ η ανάπαυσις είναι πολλή προσωρινά είναι τα βάσανα, αλλά τα αγαθά οπού κληρονομείτε είναι παντοτινά πικρόν είναι του μαρτυρίου το ποτήριον, αλλά γλυκεία του Ιησού Χριστού η απόλαυσις πραγματεία πολυκερδής είναι αυτή, αδελφοί.»!

Εξάλλου απευθυνόμενος στους Αγίους Νεομάρτυρες, γράφει μεταξώ άλλων:

«. Ω νέοι του Χριστού πολύαθλοι Μάρτυρες! Τι να σας ονομάσωμεν; Αγγέλους; Ναι. Διατί το σώμα απεστράφητε και ως ασώματοι παθόντες τον ασώματον εχθρόν ενικήσατε και εδείξατε με το έργον ότι, κατά τον θείον Χρυσόστομον, Άγγελοι και Μάρτυρες μόνοις τοις ονόμασι διαφέρουσι»!

πηγή