Οταν οι φιλλέληνες επαναστάτησαν με όπλο την τέχνη

Πορσελάνινα βάζα, πίνακες,γλυπτά, ακόμα και επιτραπέζια παιχνίδια που δημιούργησαν ξένοι για να υποστηρίξουν (στη Δύση) τον ξεσηκωμό του 1821, παρουσιάζονται στο Ιδρυμα Θεοχαράκη

Φιλοτέχνησαν εξαιρετικούς πίνακες με πρωταγωνιστές τους αγωνιστές του 1821. Κατασκεύασαν πορσελάνινα βάζα με παραστάσεις που έδειχναν τη «Ναυμαχία του Ναβαρίνου» αλλά και τον «Μιαούλη να καταλαμβάνει τουρκικό πλοίο». Κυκλοφόρησαν σερβίτσια φαγητού και εντυπωσιακά ρολόγια με Ελληνες πολεμιστές, ενώ δημιούργησαν ακόμη και επιτραπέζια παιχνίδια -σε κάποιους θυμίζουν το σημερινό φιδάκι-, όπου τα τετράγωνα είχαν εικόνες από την ελληνική καθημερινότητα την εποχή του Απελευθερωτικού Αγώνα!

Η μάχη για την κατάκτηση της ελευθερίας και η ανάγκη των αδικημένων Ελλήνων να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό όχι μόνο συγκίνησαν τους ξένους φιλέλληνες καλλιτέχνες αλλά τους τροφοδότησαν με πλούσιο εικαστικό υλικό. Πίνακες, λιθογραφίες, χαρακτικά, αλλά και μια πληθώρα αντικειμένων, όπως επιτραπέζια παιχνίδια, κεντήματα, βάζα, πιατάκια, αρωματικά φιαλίδια, επιτραπέζια ρολόγια ακόμη και μελανοδοχεία -όλα διακοσμημένα με φιλελληνικές παραστάσεις- κυκλοφόρησαν ευρέως αμέσως μετά το ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης και βρέθηκαν σχεδόν σε κάθε φιλελληνική κατοικία σε ολόκληρη την Ευρώπη!

Η έκθεση

Αυτές τις καλλιτεχνικές όψεις του φιλελληνισμού διερευνά η ενδιαφέρουσα έκθεση -που φιλοξενείται την περίοδο αυτή και ως τον Μάιο στο Ιδρυμα Θεοχαράκη- μέσα από αντιπροσωπευτικά αντικείμενα (περίπου 150 τον αριθμό) της σπουδαίας συλλογής του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη. Πρόκειται για μια από τις σημαντικότερες συλλογές στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.

Την επιμέλεια της σπουδαίας διοργάνωσης έχει κάνει η ιστορικός τέχνης και ειδική σε θέματα φιλελληνισμού Φανή Μαρία Τσιγκάκου, η οποία μας υποδέχθηκε στους χώρους του ιδρύματος και μας έκανε μια κατ' ιδίαν ξενάγηση στα αριστουργήματα της πλούσιας αυτής συλλογής. «Το κίνημα αυτό, της συμπάθειας προς τον δοκιμαζόμενο ελληνικό πληθυσμό, άρχισε να εκδηλώνεται αμέσως μετά το ξέσπασμα της Επανάστασης του '21» εξηγεί στη «δημοκρατία» η κυρία Τσιγκάκου, τονίζοντας ότι ο σημαντικότερος φιλέλληνας καλλιτέχνης ήταν ο λόρδος Βύρων, ο οποίος κατάφερε να παρουσιάσει μέσα από τα έργα του μια άλλη όψη της Ελλάδας. «Η πάλη της ελευθερίας εναντίον της βαρβαρότητας βρήκε πρόσφορο έδαφος στους ρομαντικούς καλλιτέχνες, τους οποίους είλκυαν, ως γνωστόν, η αδικία και οι δυστυχίες» εξηγεί η κυρία Τσιγκάκου. «Οι Ευρωπαίοι ρομαντικοί έπεσαν με τα μούτρα στο ελληνικό ζήτημα, το οποίο, όπως φαίνεται, έγινε της μόδας. Ακόμη και φιλελληνικά bazaar γίνονταν των οποίων τα έσοδα δίνονταν στους Ελληνες αγωνιστές. Μέσα από αυτές τις εκδηλώσεις, τις δημοπρασίες αλλά και τους χορούς υπήρχε μια διαρκής υπενθύμιση για το τι συνέβαινε στη χώρα μας».

Σε περίοπτη θέση στους εκθεσιακούς χώρους του Ιδρύματος Θεοχαράκη βρίσκεται μια σειρά αντικειμένων με φιλελληνικές παραστάσεις. Διακοσμητικά, καλλιτεχνήματα μικρογλυπτικής, κηροπήγια, ανθοδοχεία, βάζα, επίχρυσα ρολόγια, ταπετσαρίες, καθρέφτες αλλά και πιατάκια και επιτραπέζια παιχνίδια με ελληνική θεματολογία πωλούνταν επί σειράν ετών στα κοσμικά ευρωπαϊκά σαλόνια. Είναι χαρακτηριστικό δε ότι κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα υπήρχαν τρεις γαλλικές βιομηχανίες, οι οποίες κυκλοφόρησαν σειρές από επιτραπέζια σερβίτσια φαγητού, τσαγιού και καφέ με φιλελληνικά θέματα! Ανάμεσα στα αντικείμενα που θα δει κάποιος στην έκθεση βρίσκεται και ένα πιάτο, που απεικονίζει τον Μάρκο Μπότσαρη, καθώς και πολλά ακόμη σερβίτσια φαγητού με ηρωικές παραστάσεις Ελλήνων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει και η σειρά των διακοσμητικών βάζων αλλά και τα ανθρωπόμορφα φιαλίδια που αναπαριστούσαν Ελληνες και Ελληνίδες της εποχής και τα οποία χρησιμοποιούσαν οι κυρίες της καλής κοινωνίας για να αρωματιστούν! Ακόμη και μελανοδοχεία με τον Αλή Πασά και τη σύζυγό του κυρά Βασιλική είχαν παραχθεί, τα οποία χρησιμοποιούσαν οι αριστοκράτες.

Ρολόγια

Μια ολόκληρη ενότητα αποτελούν τα φιλελληνικά ρολόγια. Επιτραπέζια και κατά κύριο λόγο επίχρυσα κατασκευάστηκαν στα μέσα του 19ου αιώνα και φημίζονταν για τη λεπτοδουλειά τους. Επάνω σε αυτά υπήρχαν ολόκληρες ολόγλυφες σκηνές, γεγονός που τα καθιστά περιζήτητα ανάμεσα στους συλλέκτες. Οι Ελληνες αγωνιστές με τα καριοφίλια τους, ο λόρδος Βύρων αλλά και οι μάχες σώμα με σώμα των Ελλήνων και των Τούρκων ζωντανεύουν μέσα από τις παραστάσεις τους.

«Ακόμη και βαζάκια για ηδύποτα παρήγαγαν» μας εξηγεί η κυρία Τσιγκάκου. «Για παράδειγμα, υπήρχε το λικέρ Μεσολογγίου αλλά και του Ναβαρίνου, ενώ οι αρωματοποιοί διέθεταν το σαπούνι Υψηλάντης. Χαρακτηριστικό του φιλελληνικού ρεύματος είναι δε ότι οι ζαχαροπλάστες τύλιγαν τις καραμέλες σε χαρτιά που είχαν εικόνες με φιλελληνικές λεζάντες». Από τα πιο σπάνια της συλλογής είναι τα κεντήματα αλλά και τα επιτραπέζια παιχνίδια. Στο Ιδρυμα Θεοχαράκη εκτίθενται το «Παιχνίδι της χήνας» (σαν το σημερινό φιδάκι), το οποίο περιλαμβάνει παραστάσεις εμπνευσμένες από το 1821.

Οι πίνακες

Ξεχωριστή θέση στην έκθεση κατέχουν οι πίνακες ζωγραφικής. Δημιουργίες διακεκριμένων Γάλλων καλλιτεχνών, όπως των Ary Scheffer, Charles Vernet, Jean Baptiste Vinchon, Jean Claude Bonnefond, Pierre Bonirote καθώς και πολλών ακόμη εικαστικών περιλαμβάνονται στο ζωγραφικό πάνθεον της συλλογής Βαρκαράκη. Αξιοποιώντας στοιχεία από τις φιλελληνικές εφημερίδες της εποχής, που αφιέρωναν σελίδες ολάκερες στα ιστορικά ανδραγαθήματα των αδικημένων Ελλήνων, οι ζωγράφοι αποτύπωναν στον καμβά τους όλες τις μάχες του ελληνικού έθνους, τις ήττες, τους επώνυμους αγωνιστές αλλά και τους ανώνυμους ήρωες, που έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους για την απελευθέρωση της χώρας τους. Γεγονότα όπως οι «Πολιορκίες του Μεσολογγίου», «Ο «Ορκος στην Αγία Λαύρα», «Η Σφαγή της Σαμοθράκης», η «Ναυμαχία του Ναβαρίνου» αποτέλεσαν αγαπημένα θέματα των καλλιτεχνών.

Κορυφαία εκθέματα είναι αναμφίβολα ο πίνακας του Friedrich Christoph Nilson, που απεικονίζει τους «Εναπομείναντες της φρουράς του Μεσολογγίου τη στιγμή που βάζουν φωτιά στην πυριτιδαποθήκη για να ανατιναχτούν», το έργο (άγνωστου καλλιτέχνη) που δείχνει την «Ελληνίδα μάνα με το νεκρό παιδί της» αλλά και η εξαιρετική ελαιογραφία του Michel Philibert Genod με θέμα την «Αναχώρηση του νεαρού αγωνιστή». Ακόμη παρουσιάζεται ο συγκλονιστικός πίνακας «Ελληνας αγωνιστής θρηνεί τη νεκρή γυναίκα και το παιδί του» αλλά και το έργο του Ceasar Willich «Ο Χασάν αιφνιδιάζει το ερωτευμένο ζευγάρι». Μια ολόκληρη θεματική ενότητα της έκθεσης είναι αφιερωμένη στις Ελληνίδες και στη δική τους συνεισφορά στον Αγώνα αλλά και στα τοπία που φιλοτέχνησαν οι φιλέλληνες ζωγράφοι-περιηγητές οι οποίοι βρέθηκαν στη χώρα μας την περίοδο αυτή.

 Η έκθεση «Ο φιλελληνισμός στην τέχνη: Εργα και αντικείμενα από τη Συλλογή του Μιχάλη και της Δήμητρας Βαρκαράκη» φιλοξενείται στο Ιδρυμα Β & Μ Θεοχαράκη ως τις 3 Μαΐου.

Γιώτα Βαζούρα