Όταν τα παιδιά παρουσιάζουν καθυστερήσεις στην ανάπτυξη των
δεξιοτήτων, οι εργοθεραπευτές είναι συχνά οι πρώτοι που καλούνται να το
αντιμετωπίσουν.
Η Karla ήταν ανήσυχη. Το 11 μηνών
κοριτσάκι της, που υιοθέτησε από τη Νότια Κορέα, ένα μήνα νωρίτερα, δεν
μετέβαινε από το μπουκάλι στα δημητριακά, με αποτέλεσμα να στερείται τις
θερμίδες και τα θρεπτικά συστατικά που χρειάζεται. Έτσι, η νέα μαμά και
ο σύζυγός της, Chris, πήγαν το βρέφος τους να αξιολογηθεί στην κλινική
του γραφείου υιοθεσιών. Εκεί, έλαβαν μια άμεση παραπομπή στην Πρώιμη Παρέμβαση,
η οποία παρέχει υπηρεσίες για βρέφη και νήπια που καθυστερούν στην
ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων που τα μωρά συνήθως κατέχουν στα πρώτα 3
χρόνια της ζωής τους.
Οι κλινικοί γιατροί είπαν ότι “η μικρή
δεσποινίς”, έπασχε από το άγχος της υιοθεσίας· οι γονείς της,
αισθάνονταν ότι υπήρχε ένα μεγαλύτερο πρόβλημα. Αλλά υπήρχε ένα πράγμα
στο οποίο συμφώνησαν όλοι: Αν και δεν υπήρξε επίσημη διάγνωση, το μωρό
είχε προβλήματα σίτισης λόγω στοματικής ευαισθησίας, μαζί με άλλες αναπτυξιακές καθυστερήσεις. Αυτή η διαπίστωση οδήγησε στην εργοθεραπεία.
Η εργοθεραπεία έχει σχεδιαστεί για να
βοηθήσει τα παιδιά και τους ενήλικες να αποκτήσουν (ή να ανακτήσουν) τις
δεξιότητες που απαιτούνται για την εκτέλεση των δραστηριοτήτων ή «των
ενασχολήσεων» – της καθημερινής ζωής. Όταν ένα παιδί παρουσιάζει
καθυστερήσεις στην κατάκτηση τυπικών δραστηριοτήτων, ή εμφανίζει
ασυνήθιστη ή ανάρμοστη συμπεριφορά, ο εργοθεραπευτής είναι συχνά ο
πρώτος επαγγελματίας που θα ασχοληθεί μαζί του.
Οι εργοθεραπευτές μπορούν να βρεθούν σε
πολλά περιβάλλοντα. Ορισμένοι εργοθεραπευτές, όπως η Biel, παρέχουν
ιδιωτικές υπηρεσίες, επισκεπτόμενοι τους νεαρούς πελάτες τους στο σπίτι ή
στο σχολείο. Άλλοι προσφέρουν θεραπεία σε ιδιωτικά κέντρα.
Αυτοί οι επαγγελματίες υγείας έχουν μια ολιστική προσέγγιση
για την σωματική ευεξία ενός ασθενή εξετάζοντας επίσης ψυχολογικούς,
κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες που μπορεί να επηρεάσουν τη
λειτουργία.
Η Biel εξηγεί ότι κατά τη διάρκεια της
αξιολόγησης, ο θεραπευτής χρησιμοποιεί μία ανάλυση καθηκόντων για να
καταλάβει ακριβώς τι συμβαίνει. Πείτε ότι ένα πεντάχρονο κορίτσι δεν
βάζει τα παπούτσια της. Είναι το πρόβλημα αισθητηριακό; Λεπτό κινητικό;
Ή ίσως απλά της αρέσει όλη η προσοχή που παίρνει από τη μαμά; Τι
γίνεται με ένα παιδί του νηπιαγωγείου που εξακολουθεί να φοράει πάνα
βρακάκι; “Φταίει ότι είναι τρομακτικό το γιογιό του;” ρωτά η Biel. “Τα
αιωρούμενα πόδια το κάνουν να αισθάνεται ότι πέφτει, ή ο πισινός του
είναι άβολος; Εξετάζουμε επίσης ποιες μυϊκές ομάδες πρέπει να
επιστρατευτούν αποτελεσματικά για να πάει στην τουαλέτα.”
Προσοχή, Διέγερση και Αισθητηριακή Επεξεργασία
Όταν πρόκειται για την προσοχή,
το επίπεδο διέγερσης και τις αισθητηριακές δεξιότητες καθώς και αυτές
της επεξεργασίας, η δουλειά που κάνουν οι εργοθεραπευτές βασίζεται σε
θεωρίες που παρουσιάστηκαν από την εργοθεραπεύτρια Δρ. A. Jean Ayres τη δεκαετία του 1970.
Έθεσε ευθέως ότι τα παιδιά και οι ενήλικες με προβλήματα αισθητηριακής
επεξεργασίας δεν μπορούν να συνθέσουν όλες τις πληροφορίες που εισρέουν από τις παραδοσιακές πέντε αισθήσεις
– την αφή, την ακοή, τη γεύση, την όσφρηση και την όραση, καθώς και τις
δύο “εσωτερικές” αισθήσεις, την επίγνωση του σώματος (ιδιοδεκτικότητα)
και την κίνηση (αιθουσαίο). Η ιδιοδεκτικότητα επιτρέπει τον κινητικό
έλεγχο και τη στάση του σώματος, ενώ οι αιθουσαίοι υποδοχείς λένε στον
εγκέφαλο που βρίσκεται το σώμα στο χώρο, πράγμα που συνδέεται άμεσα με
την ισορροπία και τον συντονισμό.
Τα παιδιά που έχουν πρόβλημα διαμόρφωσης αισθητηριακών πληροφοριών
μπορεί να εμφανίσουν υπερβολική ευαισθησία (υπερευαισθησία), ελάχιστη
ευαισθησία (υποευαισθησία) ή και τα δύο σε ένα βλαπτικό ή πιεστικό
βαθμό, στο σχολείο, στο σπίτι και στον κόσμο γενικότερα.
Ένα εξαιρετικά υπερευαίσθητο παιδί
τείνει να αποσυρθεί· επειδή κουράζεται εύκολα από τα ακουστικά και
οπτικά ερεθίσματα, μπορεί να θέλει να αποφύγει τη γυμναστική, το
διάλειμμα και το μεσημεριανό γεύμα. Ο βόμβος των λαμπτήρων φθορισμού και
το άγχος μήπως χτυπήσει ο δυνατός συναγερμός της πυρκαγιάς μπορεί να
αποσπάσει την προσοχή του, γεγονός που καθιστά δύσκολο να δώσει προσοχή
και να συμμετέχει στην τάξη.
Εν τω μεταξύ, όσοι είναι υποευαίσθητοι ποθούν ερεθίσματα.
Στην τάξη, αυτό μεταφράζεται σε “διασπαστικούς” μαθητές που αναζητούν
συνέχεια αισθητηριακά ερεθίσματα, δεδομένου ότι θέλουν να συνεχίσουν να
κινούνται, να αγγίζουν τα πάντα, ακόμη και να σκοντάφτουν ή να
συγκρούονται με άλλα παιδιά. Είναι εύκολο να καταλάβει κανείς γιατί αυτό
το είδος συμπεριφοράς οδηγεί σε διάγνωση της ΔΕΠΥ , την οποία το παιδί
μπορεί να έχει αλλά μπορεί και όχι.
Για τα υπερευαίσθητα παιδιά, οι
εργοθεραπευτές μπορούν να προτείνουν πράγματα όπως ειδικά καθίσματα και
διαγωνίσματα σε ξεχωριστό δωμάτιο, που θα τα βοηθήσουν να αποφύγουν την αισθητηριακή υπερφόρτωση.
Για να βοηθήσουν αυτά τα παιδιά που αναζητούν αισθητηριακά ερεθίσματα
να επιτύχουν ένα βέλτιστο επίπεδο διέγερσης και ρύθμισης, οι
εργοθεραπευτές που εργάζονται σε αισθητηριακά γυμναστήρια παρέχουν
κινητικές δραστηριότητες, όπως αιωρήσεις, συγκρούσεις πάνω σε τεράστιες
τσάντες φασολιών, και άλματα σε τραμπολίνο.
Μπορεί επίσης να εδραιώνουν αισθητηριακά διαλείμματα
μέσα στην ημέρα, επιτρέποντας στο παιδί να περπατήσει τριγύρω, να
τεντωθεί και ακόμη να κάνει και μικρά άλματα σε τακτά χρονικά
διαστήματα. Μια ευρεία ποικιλία προϊόντων, συμπεριλαμβανομένων μολυβιών
που μασιούνται στο πάνω μέρος τους και κοσμημάτων μπορεί να παρέχουν
κατευναστικά ερεθίσματα που βοηθούν τα παιδιά να κάθονται και να
συγκεντρώνονται.
Η διαμάχη συνεχίζεται για το αν δύο
ευρέως χρησιμοποιούμενες πρακτικές, οι συμπιέσεις των αρθρώσεων και το
τρίψιμο του δέρματος, «καλωδιώνουν» όντως τον εγκέφαλο, έτσι ώστε τα
παιδιά να μπορούν να ενσωματωθούν καταλλήλως και να ανταποκριθούν στα αισθητηριακά ερεθίσματα,
επιτρέποντας τους να αισθανθούν πιο άνετα και ασφαλή, καθώς
ανταπεξέρχονται στο περιβάλλον τους. Ακόμη και η Biel παραδέχεται ότι
δεν είναι πάντα βέβαιη ότι αυτές οι πρακτικές έχουν αξία, αλλά «ακριβώς
όταν έχω τις αμφιβολίες μου, γίνεται μία μεγάλη παρέμβαση. Είχα ένα
παιδί που δεν έκανε σχεδόν καμία επαφή με τα μάτια, ενώ ήταν συνεχώς σε
κίνηση. Τον έβαλα σε μαξιλάρια και του έκανα ένα καλό τρίψιμο.
Κοιταζόμασταν σε όλη τη συνεδρία· στους γονείς του είχε κοπεί η ανάσα.
Θεραπεύτηκε; Όχι. Ήταν οργανωμένο. Ναι.”
Επειδή υπάρχουν τόσα πολλά διαφορετικά
σημάδια που μπορούν να υποδείξουν αισθητηριακά προβλήματα, οι Biel και
Peske έχουν επινοήσει μία αισθητηριακή λίστα ελέγχου για τους γονείς
ώστε να τους βοηθήσουν να καθορίσουν εάν οι δυσκολίες επεξεργασίας
μπορούν να εξηγήσουν την άτυπη συμπεριφορά των παιδιών τους. Μια άλλη
συμβουλή για τους γονείς, τους εκπαιδευτικούς και τους νοσοκομειακούς
γιατρούς: Αν το παιδί τα καταφέρνει πολύ καλύτερα σε ένα περιβάλλον απ’
ότι σε ένα άλλο, δηλαδή σημειώνεται περισσότερη υπερκινητικότητα σε μια
τάξη σε σχέση με το σπίτι, μπορεί να τίθεται θέμα αισθητηριακών
προβλημάτων.
Αδρές κινητικές δεξιότητες
Όταν οι αδρές κινητικές δεξιότητες που
αφορούν τις μεγάλες μυϊκές ομάδες είναι αμφιλεγόμενες, το παιδί θα
δυσκολεύεται με πράγματα όπως η ισορροπία, ο συντονισμός, η δύναμη και η
αντοχή, τα οποία θα έχουν άμεσο αντίκτυπο σε όλα από το περπάτημα και
το ανέβασμα σκάλας μέχρι το χοροπήδημα, τα άλματα και το πιάσιμο και
ρίξιμο μια μπάλας. Τέτοια ελλείμματα μπορεί να αποτρέπουν τα παιδιά να
συμμετέχουν στο διάλειμμα και στα αθλήματα, το οποίο μπορεί με τη σειρά του να επηρεάσει την κοινωνικοποίηση και την αυτοεκτίμηση.
Το να ρίχνουν και να πιάνουν μπάλες
διαφόρων μεγεθών και βαρών και οι κούρσες με εμπόδια βοηθούν με πράγματα
όπως η ισορροπία και ο συντονισμός, ενώ το καβάλημα ενός τρίκυκλου
χτίζει τη δύναμη και την αντοχή. Οι εργοθεραπευτές θα εργαστούν συχνά
πάνω στις αδρές κινητικές δεξιότητες σε συνδυασμό με φυσιοθεραπευτές,
δεδομένου ότι ορισμένοι από τους στόχους τους συμφωνούν τόσο πολύ.
Επιπλέον, ο χαμηλός μυϊκός τόνος και η
χαμηλή κεντρική σωματική δύναμη εμποδίζουν την ικανότητα των παιδιών να
καθίσουν ευθυτενή και σε εγρήγορση, σημαντικό για την συμμετοχή στην
τάξη και τις λεπτές κινητικές δεξιότητες όπως η γραφή. Το περπάτημα, τα
ζιγκ ζαγκ, το κύλισμα και το αναπήδημα πάνω σε μία μπάλα θεραπείας
βοηθούν στην αντιμετώπιση αυτού του ελλείμματος.
Λεπτές κινητικές δεξιότητες
Οι λεπτές κινητικές δεξιότητες
περιλαμβάνουν τους μικρούς μύες των χεριών. Όταν υπάρχει έλλειψη
δύναμης, κινητικού ελέγχου και επιδεξιότητας, τα παιδιά θα δυσκολεύονται
να ζωγραφίσουν, να χρησιμοποιήσουν ψαλίδι και να περνούν χάντρες σε
νήματα. Αυτές οι καθυστερήσεις, εάν δεν αντιμετωπιστούν, θα κάνουν ακαδημαϊκές γνώσεις,
– όπως το γύρισμα των σελίδων, το γράψιμο, τη χρήση ενός υπολογιστή –
πολύ πιο δύσκολες. Μπορούν επίσης να παίξουν ρόλο σε σχέση με δεξιότητες αυτοβοήθειας, όπως το κούμπωμα, το άνοιγμα και το κλείσιμο του φερμουάρ, τη χρήση σκευών.
Οι εργοθεραπευτές χρησιμοποιούν πολλές
διασκεδαστικές τεχνικές για να βοηθήσουν στην ανάπτυξη των λεπτών
κινητικών δεξιοτήτων. Για παράδειγμα, μια δραστηριότητα ζωγραφικής
με κουκκίδες βοηθά στην ανάπτυξη του ελέγχου, της επιδεξιότητας και της
λαβής αντίχειρα και δακτύλων, γνωστός και ως τριποδική λαβή, κλειδί για
τη χρήση ενός μολυβιού ή ενός πιρουνιού. Το άνοιγμα του περιτυλίγματος
της τσιχλόφουσκας αναπτύσσει επίσης τη τριποδική λαβή, μαζί με την
επιδεξιότητα και τον συντονισμό ματιού-χεριού.
Απλές δραστηριότητες,
όπως το σήκωμα νομισμάτων με το ένα χέρι απαιτούν χειρισμό μικρών
αντικειμένων. Το δέσιμο κορδονιών βοηθά στην ανάπτυξη κινητικού
συντονισμού και παρέχει επίσης μια οπτική εστίαση. Τα παιδιά προσχολικής
ηλικίας που παίζουν παιχνίδια σηκώματος με μεγαλύτερες τσιμπίδες
«παίρνουν πτυχίο» στον Χειρισμό. Ποικίλες αντικρουόμενες συνθέσεις της
Θεραπείας αυξάνουν τόσο τη δύναμη όσο και την επιδεξιότητα των χεριών
και των δακτύλων.
Δεξιότητες Αυτοβοήθειας
Για να γίνουν ικανά στις δεξιότητες
αυτοβοήθειας, τα παιδιά μπορεί να χρειαστεί να εργαστούν πάνω στις
λεπτές κινητικές δεξιότητες για πράγματα όπως το ντύσιμο και το γδύσιμο
(το κούμπωμα, το άνοιγμα και το κλείσιμο του φερμουάρ, το δέσιμο των
παπουτσιών), τον καλλωπισμό (το βούρτσισμα των μαλλιών και των δοντιών,
τη χρήση της τουαλέτας) και το φαγητό (το κράτημα και τη χρήση σκευών).
Οι εργοθεραπευτές θα διαμορφώσουν και θα
εξασκήσουν αυτές τις δεξιότητές με τους ασθενείς, χρησιμοποιώντας πολλές
από τις τεχνικές που αναφέρθηκαν παραπάνω. Τα αισθητηριακά προβλήματα
παρουσιάζουν μια διαφορετική δυσκολία: Για παράδειγμα, ένα παιδί που
δεν αντέχει να βρέξει το πρόσωπό του, να φορέσει κάτι που το αισθάνεται
κνησμώδες ή σφιχτό, ή να βάλει κάτι στο στόμα του, επίσης, πρόκειται να
έχει πρόβλημα με δραστηριότητες της καθημερινής ζωής. Οι Biel και Peske
προσφέρουν πολλές συμβουλές για να βοηθήσουν τα παιδιά να καταφέρουν
δύσκολες δραστηριότητες συμπεριλαμβανομένων του βουρτσίσματος των
δοντιών (απευαισθητοποιήστε τα ούλα· αλλάξτε οδοντόπαστες), του μπάνιου
(καλύψτε το πρόσωπο για να αποφύγετε το πιτσίλισμα) και των ψώνιων
(αποφύγετε τις ώρες αιχμής· αφήστε το παιδί σας να σπρώξει το καρότσι
για να λάβει ένα δυνατό ερέθισμα).
Η Karla πιστεύει ότι η θεραπεία διατροφής
βοήθησε τη Μικρή Δεσποινίδα πάρα πολύ. Τρία χρόνια αφού άρχισε, όχι
μόνο έχει μεταπηδήσει από το μπουκάλι, αλλά “έχει και μια πολύ ευρύτερη
διατροφή, συμπεριλαμβανομένων των κράκερ, των φρέσκων φρούτων, μη
στερεών κρεάτων, όπως τα χοτ ντογκ, και των ζυμαρικών, χωρίς σάλτσα,
παρακαλώ!” λέει η Karla. “Η πουτίγκα ήταν εξαιρετικά δύσκολη, επειδή
μισούσε την ιδέα ενός κουταλιού γεμάτου πουτίγκα να αγγίζει τα χείλη
της,” λέει η Karla. “Το αστείο ήταν ότι, κάποτε υπήρχε κάτι στο πρόσωπό
της – ξέρετε πως λερώνονται τα παιδιά με τη πουτίγκα γύρω από το στόμα –
η Μικρή Δεσποινίς ποτέ δεν κατάλαβε ότι ήταν εκεί, τουλάχιστον μέχρι
που είδε να έρχομαι προς το μέρος της για να το σκουπίσω!”
Εκείνη εξακολουθεί να αποφεύγει μικτές υφές
όπως το γιαούρτι με μούσλι και τρώει μια τόσο μικρή δαγκωνιά, που η
Karla λέει : «Είναι η μόνη που ξέρω που μπορεί να πάρει να φάει τέσσερις
μόνο δαγκωνιές από τα δημητριακά.» Και όπως και πολλά παιδιά στο φάσμα
του αυτισμού (διαγνώστηκε με Διαταραχή του Αυτιστικού Φάσματος τον
Απρίλιο), αυτοπεριορίζει τη διατροφή της: «Τρώμε πολλά κουλούρια και
μπισκότα εδώ γύρω».
